Rrallëherë, po fuqishëm, parandjenja na ndihmon t’i lidhim ngjarjet në një fraksion të sekondës e të përcaktojmë vagullt, se ndoshta ky njeri është Henri Belafonde, ai oficeri i sigurisë i Operas Metropolitan.
Atëherë u bë bujë, flas për kohën kur sapo kisha ardhur në Nju Jork dhe, që javën e parë e mbajta frymën tek opera e famshme. Nuk pyeta për çmimin, që s’m’u duk dhe aq i shtrenjtë, bleva një kostum të ri në Avenjunë e Pestë, për pesëqind dollarë, një këmishë të modës së fundit, kravate të atyre ditëve, ngjyrë pink, këpucë tek Aldo, një palë të zeza me majë dhe bordure argjendi e fill tek opera më pesë e gjysmë se në gjashtë fillonte shfaqja, shkova jo me taksi, po me një nga ata pajtonët e vjetër klasike vetëm me një kalë të stërmadh si përbindësh që kutërbonte stallë dhe shurrë.
U ndjeva rehat dhe disi i privilegjuar kur pashë rrotull se njujorkezët s’e çanin fort për veshje disi të veçanta për një rast si ky, po kishin ardhur drejt e nga rruga më xhinse, kostume të vjetër të zyrës, disa ende mbanin në duar hartën, siç duket ishin turistë, veshur si përditë, dok, atlete, një xhakavento të lehtë të kruspullosur, madje të pakrehur e të parruar. Një larushi praktike, që të krijonte përshtypjen e një atmosfere portative, pa shumë vëmendje dhe kujdesje, se gjëra të tjera, madje të pafundme i prisnin dhe koha gjithmonë ishte e pamjaftueshme.
Pianoja, pianoja e madhe e zezë me bisht, pothuaj në mes të skenës, ajo që doja dhe diva, Maria Roman, një ruse e shëndoshë, e mahnitshme, gruaja më e bukur që kisha parë në jetën time.
Ju thashë që në fillim për atë që është në gjendje të bëjë parandjenja. A është ai, apo jo? Për të shkruan të gjitha gazetat dhe ajo që më bëri përshtypjen më të madhe ishte identiteti i tij i rremë. Nuk ishte Henri Belafonde, po dikush tjetër. Një ballkanas, me sa mbaj mend, po nuk i përcaktohej saktë kombësia.
Pra isha në atë sallë të famshme të Metropolitanit dhe prisja të fillonte: Ave Maria e Shubertit.
Doli sopranoja me një buzëqeshje të përmbajtur, me fustanin e gjatë me fruda, një fustan me gjoks të hapur ngjyrë vishnjë të errët me reflekse. Ah, ai gjoksi i saj i madh aq tundues, ai mishi i bardhë i supeve të zbuluar, i qafës elegante, mërshore dhe ajo, aq sa të vinte t’i ngjishje buzët, ajo fytyrë e egër si e një bishë të frikshme me gjithë atë bukuri sunduese, mbytëse e munduese gjer në një oh, që të shpëtonte pa e pasur mendjen, ato mollëzat e kërcyera, goja e madhe sensuale, sytë e zinj plot shkreptima, balli i lartë i bardhë si alabastër ku drita e skenës bëhej flutur e s’shkulej që andej, flokët e mëdhenj të verdhe e përplot onde vezulluese që i zbrisnin prapa gjer te vithet e hatashme, si të punuara nga një dorë mjeshtri, nga një merakli i hireve epshndjellëse të femrës.
Ajo ishte sopranoja që kishte tronditur Amerikën në atë kohë, o zot, dhe ku nuk shfaqej: në emisione të posaçme televizive, në filma, në jahte e avionë personalë të burrave më të njohur të artit, financës, botës së krimit.
Ju përmenda pak më sipër paraqitjen e sopranos, se nuk i shpëtova dot tundimit për ta këqyrur imtësisht, me zemrën që më rrihte si e çmendur, me frymën që më mbahej, lusja zotin të rrinte në skenë sa më gjatë, që të përjetoja një nga kënaqësitë më të mëdha të jetës sime, strukur atje te qoshku im në lozhën e parë majtas, me lornetë në sy, po nuk ju thashë si e pritën: tri minuta nuk pushuan duartrokitjet, madje pjesa më e madhe e njerëzve u ngritën në këmbë të mahni-tur prej bukurisë dhe pushtetit të saj të jashtëzakonshëm, të mistershëm. Vetëm gratë, natyrisht jo të gjitha, mbetën si të ngrira e nuk u ngritën, po duartrokitën të hutuara e si në panik. Nuk është kaq e lehtë të vish në opera dhe të përballesh brutalisht me një bukuri me spikamë sfiduese, së cilës ke qejf t’i përulesh pa kushte, me një pamje prej tuhafi, me një ndjesi torollaku, e një fir prej humbjes si autosugjestion. Ç’po ndodhte? Nuk po e kuptoja. Po rrija në këmbë si llosh e s’më bëhej të ulesha. Dridhesha, rrëqethesha, doja t’i bija në gjunjë asaj mrekullie, Maria Roman.
Si tani më kujtohet kur u platitën duartrokitjet dhe ndonjë thirrmë entuziaste përplot afsh, që vinte më fort prej galerisë, ndërsa ajo qëndronte në këmbë ngjitur me pianon, dhe pastaj të gjithë ne s’dinim ç’të bënim me qetësinë pa anë e pa fund që pllakosi, një qetësi e thellë, akoma më e thellë prej emocioneve mbytëse, që shpejt na u kthye në një ankth sfilitës, sepse pianisti ende s’po dilte në skenë.
Ajo kthehu kokën sapak andej nga ana e djathtë, në drejtim të perdeve gjigante, të zeza sterrë, prej nga pritej të dilte ai, pastaj krejt papritur lëvizi supet dhe menjëherë flokët e gjatë vezullues përplot kaçurrela iu tundën ngjethshëm përgjatë supeve të gjerë, kurrizit të drejtë, atij kurmi të derdhur, vitheve të mëdha të kërcyera dhe, kur ajo nuk pati më shpresë se pianisti do të shfaqej, sërish u kthye nga ne me një buzëqeshje edhe ndjellëse gjer në marramendje, edhe kryeneçe e inatçore, ku bënte spikë fyerja dhe sfida, teksa pritja rrëgjohej e merrte fund dhe të hequrit të saj, vetëpërmbajtjes lënguese po i afrohej rrëmbimthi një shpërthim skandali që do të bënte bujë e do të mbahej mend për një kohë të gjatë. Sa keq po ndjeheshim, jo vetëm unë, gjithë Metropolitani, po si t’i vinim në ndihmë?
Asnjë fermim në sallë. Asnjë, o zot, po e vuaja njëlloj sikur t’i ndodhte një e keqe e madhe të dashurës sime të zemrës. Unë hajvani e dashuroja më shikim të parë. Pse, vetëm unë, do të thoni ju? Dridhesha nga e papritura, nga ndonjë incident që mund t’i ndodhte nga çasti në çast, papandehur, më e shumta ajo mund të largohej pa thënë asnjë fjalë, ose mund të shqiptonte e dëshpëruar diçka në formën e ndjesës me fjalë që mund t’i linte përgjysmë nga lotët që do t’i shkisnin faqeve. Ose mund të këndonte pa piano, ku i dihej, e të na mahniste njëlloj. Ku nuk më shkonte mendja, po më fort lusja zotin që ajo të mos largohej, kurrsesi të mos humbiste pas atyre perdeve të zeza madhështore, aq të fisme e elegante, po dhe të kobshme duke shkelur gjëmshëm mbi tapetin e verdhë si dyllë qirinjsh.
Duke kuturisur kështu në atë katrahurë heshtjeje, në atë zhurmë që sa vinte e rritej, ndonëse mbretëronte një qetësi e akullt, pashë sytë e saj që këqyrën diçka në fund të sallës me vëmendjen më të madhe dhe s’më shpëtoi një kuriozitet i vogël në ata sy si dhe një flakërimë habie e hareshme. Çfarë vështronte ajo?
Një palë këpucë ecnin shpejt, një palë këpucë, kjo qe zhurma e parë e vërtetë dhe një njëri që gati vraponte mes rreshtave të platesë, një trup atleti i zhdërvjelltë, i gjatë, i plotë, një burrë i ri veshur me uniformën e rojës së sigurisë. Ai ngutej të shkonte tek ajo. Ne e ndiqnim me ankth padurimin e tij dhe vështrimin e saj të çuditshëm që e ndiqte ardhjen e tij me një kureshtje gati fëmijërore. Ajo sikur pyeste veten: ku e kam parë këtë njeri? Për çudinë tonë dhe harenë e saj si një kapriçio a tekë e papërmbajtur, ai kërceu lart në skenë me një përhedhje elegante dhe shkoi drejt pianos. Nuk ia hodhi sytë asaj. Hoqi xhaketën, kapelën, i flaku ato shuk përtokë, aty diku poshtë pianos, u ul në fron dhe ngriti duart. Në anën e djathtë nën rrip i binte në sy revolveri i futur brenda në këllëf. E flaku dhe partiturën përtokë. Kjo qe ç’qe. Bëri përshtypje të madhe. Një ah si psherëtimë e papërmbajtur fërgëlloi në sallë, një regëtimë hutimi e kërshërie të papërballueshme. O zot, mos ishte një mizaskenë regjisoriale kjo që po ndodhte? Jo, s’kish si të ishte mizaskenë, sepse kishte shumë ankth, ç’i duhej romancës gjithë ky ankth gati militar?
Uli duart me gishtërinjtë e hapur, që nuk i dridheshhin aspak duke parë nga ajo dhe, para se të fillonte, i tundi kokën lehtë me kaq përhumbje të çuditshme sa dukej sikur po gremisej në një abys të padukshëm. Ishte në vetë ai njeri? Dolën tingujt e parë, një mrekulli e papërshkruar, aq sa ajo bëri një lëvizje të imtë e ngacmuar nga një ndjenjë euforie, e papërmbajtur, ngriti vetullat lart dhe, pa ngurruar, iu përgjigj shpejt me një gjest të imtë me dorë.
Ajo një orë e magjishme që kaloi shpejt si nëpër ëndërr ish
një udhëtim i paharruar në një botë që rrallë herë është provuar, besoj, në Operën Metropolitan, kjo u pohua më pas edhe nga specialistët e muzikës, të cilët ende nuk e kishin mbledhur veten prej atij talenti të mahnitshëm të veshur më uniformën e një oficeri sigurie.
Pastaj pamë policinë, si hyri brenda, shumë policë hipur mbi kuaj që prisnin jashtë Operës. Nuk u ktheva në shtëpi. Endesha më kot nëpër rrugë dhe mendoja me trishtim se sa vlerë ka humbur dashuria e sotme prej mungesës së gjesteve kalorësiake. Ja, ai djaloshi, apo burri i ri, dinte vërtet të dashuronte. Padyshim që e kishte ruajtur këtë rast. Por, o zot, ç’therori, ç’sakrificë e paparë dashurie, për të cilën më pas buçitën televizionet, gazetat, Hollivudi. Më fort ato që lexova dhe pashë në tv ishin krejt kontradiktore dhe të mangëta, thelbi, se ç’kishte ngjarë me ata të dy, nuk u zbulua plotësisht asnjëherë. Ç’u bë me pianistin e panjohur? Po me Maria Roman?
* * *
Këto mistere që e kishin fillesën tek ajo natë e paharruar do t’i mësoja rastësisht pas dhjetë vjetësh.
Ishte gati i plakur, i rrëgjuar sikur vuante prej një sëmundjeje të fshehtë. Ku e kisha parë këtë fytyrë? Si ju quajnë? Henri Belafonde. Ju jeni ai? Ngriti kokën, më pa. Lozha e parë majtas. Ju hidhnit pará. Thërrisnit më shumë se të gjithë. Madje keni ardhur në skenë dhe më keni puthur. Vetëm unë kisha mbetur në skenë se ajo kishte ikur. O njeri si i mban mend? Jam shqiptar, tha. Ju keni kënduar në opera ca kohë. Po s’ju kam njohur atje. Në Itali, Milano keni bërë një kurs me Kavalkantën. Ai heshti. S’kam ngrënë, belbëzoi.
E mora në punë, pianist në restorantin tim në Manhhatan, ku luante një grup balerinësh rusë dhe një këngëtare e madhe portugeze, një ezmere e dalldisur, e pakënaqur me gjithçka, pak e krisur. S’kisha pianist të mirë.
Ai vinte i gjatë, i thatë, pak i kërrusur, pinte beter, rrinte i
heshtur, hante fare pak, flinte gjithashtu pak dhe dukej tejet
i dëshpëruar. Nuk po i gjeja rastin për ta pyetur. Asaj, këngëtares, Sibas, i ra në kokë për të, se ai nuk ia varte askujt. E mori në dhomën e saj dhe e konte si foshnjë. I vinte jashtëzakonisht keq për këtë gjeni bohemian që ndoshta do t’i vdiste në duar. E pyesja Siban pse e kishte ai gjithë atë melankoli, po dhe ajo vetë ende s’e kishte marrë vesh shkakun.
Vinin për të, enkas për të, a ju besohet, turma të tërë turistësh, veç klientëve të përnatshëm, sepse ai pas mesnatë linte nam me pjesët që luante, thyheshin pjata, bëhej gurguleja, po unë nuk merrja asnjë masë, se qeseja veç mbushej. Më kishte sjellë shans ky shqiptar melankolik që fshihte në atë qëndrimin e tij shpërfillës e të dëshpëruar një mister që unë doja ta zbuloja patjetër. Gjysmën e dija, po s’dija gjysmën tjetër.
Një ditë më tha: më duhen para. Sa? 200.000 $. Do t’ju a kthej shpejt. Kam pará, po jo këtu. Ç’do të bësh më këto pa-rá? Do të blej një fëmijë. Mos më pyet më.
Ia dhashë paratë, po mendja më rrinte tek ato fjalë që më tha: do të blej një fëmijë. Pastaj e pyeta: kur do të kthehesh? Pas një muaji, po u ktheva, po paratë do të vinë, sidoqoftë. Iku. Ç’ta zgjasja? Ia kisha marrë dorën këtij njeriu.
U kthye pas një muaji me një fëmijë të vogël. Ishte shumë i lumtur, aq sa ç’mund të jetë një i mbaruar, për pak kohë.
S’ka talent për piano, më tha, po ndoshta bëhet oficer sigurie, dhe qeshi. Më pa në sy. Është fëmija im. Po duhet ta blija. Kështu erdhën punët. Pa ato paratë e tua s’do të kisha bërë gjë. Dëgjo: atë natë më arrestuan… Dua të pi që të flas. Kështu. Ti je një mik. Pra, më arrestuan. Maria Roman erdhi dhe më nxori. Kush je ti, më tha. Për ty erdha në Amerikë, i thashë. Sepse je sopranoja më e madhe e botës dhe unë natyrisht pianisti më i madh. Këtë ma ka thënë dhe Kavalkante, profesori im milanez. Nuk më pëlqen të shfaqem, të tregoj dhuntinë time. Është një punë e gjatë dhe e koklavitur. Maria, unë jam një nga ata të eksodit albanez, të kujtohen anijet plot më refugjatë? Pamje që tronditën botën. Një prej tyre isha dhe unë. Babanë e kisha komunist, po bënte pará. Që i vogël shkëlqeva në piano. Kështu Maria. Tani të pimë, i thashë dhe nuk pyesja fare kush ishte. Atë e ndiqte shpura e saj e lemerishme, një aradhe e pafund, ç’të të them. Po këta, më pyeti. Hiqi qafë, i thashë shpërfillës. Atje, në një hotel ndërsa pinim vetëm për vetëm, i thashë se e kisha ruajtur atë natë prej shumë vitesh. Ia njihja repertorin në majë të gishtave. Gjer në hollësitë më të parëndësishme, madje e dija në cilët pjesë ajo duartrokitej më fort dhe merrte bizz pa fund: Ave Maria, La serenata, Malia, Che faro senza Euridice, Non t’amo piu… Isha gati të vdisja. Për të. Për Maria Roman. Ndërrova emrin, hyra në Operën Metropolitan. E dija se një ditë do të vijë. Pse e ndërruat emrin? më pyeti. Nuk ju ecën shqiptarëve, Maria. Sa herë kam ndërruar emër më ka ecur. Kështu, mos më pyet për bishtra, të lutem. Ëndërroja të luaja me ty. Vetëm me ty. Fiksion? Ndoshta çmenduri. Mos është diçka tjetër? tha ajo. Unë nuk di të dashuroj, i thashë, mos ki iluzione, nuk dashuroj dot, më duket budallallëku më i madh. Kishte ardhur në qejf me mua, Maria. Ç’ta zgjas, më mori me avionin personal që e mbante mbi tarracën e një gratacieli dhe u nisëm në errësirë në një ishull. Të nesërmen u vesh si indiane dhe dukej e lumtur. Dhe unë po ashtu, me brekushe, sombrero meksikane, zbathur. Atje nuk e njihte njeri. Megjithëse ajo ishte pronarja e tij. Veç këtu ndjehem që jam njeri, më thoshte, kështu bëri dhe Brando, se iu mërzit publiciteti, të qenit njeri i famshëm, paparacët. E di që këtu s’më mbajnë për gjë, se s’di të bëj asnjë punë, madje më shajnë, ca s’m’i hedhin sytë fare, o sa më pëlqejnë këto gjëra. Jetuam tre muaj në atë ishull, si në parajsë, të dy nga mëngjesi në mbrëmje, pa u ndarë, si dy të lënë e të pafat për ata banorë që dergjeshin në punë, e jetonin varfërisht. Ajo këndonte nganjëherë, po jo më mirë se Sasa dhe Kalja, pra sipas tyre ishte e treta në atë ishull me më pak se 800 banorë. E dini që më donte shumë, u lidh aq shumë me mua sa nuk pranoi asnjë ofertë. Paskam qenë në ferr, më thoshte, tani të kuptoj pse s’je shfaqur. Je treguar i zgjuar. Kotësi. Rraskapitje, suksese të bujshme, po ato emocione të mëdha, po ajo mërzi, po ajo mungesë lumturie kur ngrihesha në mëngjes dhe gjërat do të përsëriteshin. I thamë këto gjëra, filozofuam ngapak, po ishte vendi. Ajo mbeti shtatzënë. Lindi. Ç’ta zgjas. Vdiq në lindje e sipër, vdiq duke qeshur, ju besohet? Atje s’kishte spital. Dhe ne s’morëm asnjë masë. Sepse harruam. Ja, kaq. Ç’të tregoj. Ky që solla është djali im dhe i Maria Roman. Mbeti atje të mëndesha e vet. Duhet të jepja pará që ta merrja. Ky spurdhjak trashëgon ca gjëra, s’ka për të vdekur për bukën e gojës, po s’ka për të qenë i lumtur. Njeriu duhet të lëvizë. Unë e ndoqa Maria Roman. Më në fund e prita në Nju Jork. Pata shans se pianisti që do ta shoqëronte atë natë, sapo i kishte propozuar dhe kishte marrë përgjigje poshtëruese prej saj, atij i kish rënë të fiket pas perdes. Ishte pianist shumë i mirë, po kishte një të keqe se e merrte seriozisht dashurinë. Ky qe shansi im. Atë prisja. Më ndihmoi fati. Asgjë më shumë. Gjithashtu ky tipi im bohemian i pëlqeu shumë Maria Roman. Humbi një soprano e madhe për shkakun tim. Ne bohemianët i marrim më qafë gratë. Po ajo s’duhet të më dashuronte. I thashë pas asaj nate që më nxori nga burgu, kur përzuri shpurën dhe pimë vetëm për vetëm, më lër tani Maria Roman. Kaq ishte. Po ajo më ngjiti lart në tarracë dhe më tregoi avionin e vogël. Shiko sa afër qiellit jemi, më tha.
S’kemi punë më me tokën. Do të ngjitemi lart. Kishte pirë. Po mua këto shprehje s’më bëjnë fare përshtypje, se nuk thonë asgjë. Kështu. Si shumë histori dhe kjo. Tani s’di ç’të bëj pa Maria Roman. Më kupton? Edhe djali s’ma mbush dot boshllëkun që më ka lënë ajo.
Të nesërmen ai iku. Mbante një valixhe të vogël në njërën dorë dhe djalin në tjetrën. Pas e ndiqte Siba. Ajo kthehu kokën nga unë, tejet e gëzuar dhe më pëshpëriti: A e di se më tha po? Eja me mua, Siba, më tha. Po shkalloj nga gëzimi.
Ku po shkoni? e pyeta. Ai s’rri dot në një vend, tha ajo, po edhe unë, të dy jemi bohemianë.
Vizatimi nga Ina Lajthia
