Përktheu nga rumanishtja Luan Topciu
Vlad Zografi është dramaturg dhe romancier, eseist dhe fizikan dhe një nga intelektualët më të shquar të Rumanisë së sotme. Ai është biri i dy intelektualëve të komunitetit shqiptar të Rumanisë, me origjinë nga Korça dhe nga familja e Dhimitër Zografit, një nga nënshkruesit e deklaratës së pavarësisë së Shqipërisë. Ka lindur në vitin 1960, në Bukuresht. Në vitin 1985 u diplomua në Fakultetin e Fizikës në Universitetin e Bukureshtit. Në vitin 1994 mbrojti tezën e doktoratës në fizikë atomike në Universitetin e Parisit XI (Orsay). Është redaktor sinjor i Shtëpisë Botuese më të njohur të Rumanisë “Humanitas”.
Libri i tij i parë ka qenë vëllimi me tregime “Gjuri i majtë ose i djathtë”, 1993. Një vit më vonë, ai boton romanin e “Njeriu i Ri”. Ka shkruar shumë pjesë teatrale si “Isabela, dashuria ime” 1996, “Pjetri ose njollat nga dielli”, ka fituar çmimin e Kritikës – Seksioni rumun i Shoqatës Ndërkombëtare të Kritikëve të Teatrit – Fondacioni Teatrit XXI. Pjesë e teatrit të Vlad Zografit janë luajtur në Suedi, Francë, Gjermani, Itali, Hungari etj. Ka botuar librin me ese “Pafundësia në brendësi”, Shtëpia Botuese Humanitas, 2012 i konsideruar nga kritika si një nga librat më mirë të shkruara në këtë gjini. Ka botuar romanin “Efektet anësore të jetës”, Shtëpia botuese Humanitas, 2016, botuar në çekisht dhe në serbisht. Në vitin 2018 ka botuar romanin “Shtatë tetor”.
Disa javë më parë, i ra ziles së derës sime administratorja e re e pallatit ku unë banoj. Kishte një zë epshndjellës, vështrim prej kaprolleje dhe një mendje inxhinieri. Madje, kështu ishte në të vërtetë: inxhiniere.
– A jeni i intabuluar?[1]
– Nuk e di. Ndoshta. Nuk e di fare … Nuk besoj.
– Do të thotë se jeni i njeriu i fundit i paintabuluar. Nëse nuk intabuloheni, nuk mund të fillojë konsolidimi i pallatit.
U ndjeva fajtor para të gjithë fqinjëve të mi, por nuk guxova të pyesja se çfarë do të thotë të intabulohem. Thirra në ndihmë njohuritë e mia shkencore, letrare, gastronomike, erotike. Më kot. Për ndryshe, m’u shpjegua në mënyrë të vagët se çfarë ecejake duhet të bëja dhe çfarë letrash më duheshin. Administratoren sikur e gëlltitën shkallët e pallatit, unë mbylla derën.
Mbeta duke mbajtur në krahët e mi një fjalë të panjohur dhe misterioze. E kam përsëritur ditë të tëra në padije, e zbraza nga shkronjat dhe nga tingujt. Çdo fjalor më dukej i padobishëm. Një pjesë e jetës është e përbërë nga gjërat që nuk mund t’i emërtosh. Për katër vjet e kam pasur jetën si të një disku të prishur: gjilpëra e pick-up-it kishte mbetur në të njëjtën rreth të diskut. Melodia e shkurtër dhe e përsëritur deri në nakatosje ishin fjalët me të cilat po përpiqesha të emërtoja ato që nuk mund të emërtohen. Kam jetuar, pothuajse, plotësisht i izoluar. Ndalova së shkruari pjesë teatri. Nuk iu përgjigjesha më ftesave, nuk paguaja më kuotizacione për lloj-lloj shoqatash ku merrja pjesë paturpësisht. Nuk mund ta shihja më as njerëz – sa herë që e bëja këtë gjë më dilte më keq. Shihja i vrenjtur orën që kishte ndalur në një ditë tetori të ‘98-ës dhe refleksi i vranësisë më bënte edhe më të vrenjtur. U mbylla në vetvete. Por tani, mbi çjerrjen e pick-up-it të prishur, më jehonte në vesh fjala e re. Nuk e kisha hasur më parë, as nuk kisha dyshuar ndonjëherë për ekzistencën e saj. Ndjeva një zhgënjim të vogël që nuk e kisha shpikur unë. Gjithsesi, nuk isha dakord me mënyrën se si e dëgjova për herë të parë. “Intabulim” tingëllon artificiale, si tepër latine dhe neologjistike. Unë duhej të intabulohesha. Zhgënjimi im i vogël u kthye në një kënaqësi të qartë. «Intabulim” ishte fjalë vendase dhe shumë e pasur, gjë që, në fund të fundit, e bënte më universale. U mbërtheva, me gjithë fuqinë, pas kësaj fjale. Mbase këtu qendronte edhe dalja nga situata, që, ndoshta, do ta shpjegonte gjithçka thjeshtë, gjithsesi, pa përcaktuar asgjë qartazi. Aureola që e rrethonte bëhej e dendur. Bashkonte abstrakten dhe konkreten. Pikërisht ajo që më duhej! Doja të telefonoja Gabriel Liiceanu[2]-n, që gjendej në Paris dhe t’i komunikoja zbulimin tim. Ai punon në përkthimin e Sein und Zeit[3] dhe isha i bindur se nëse do të fusja fjalën intabulim diku në të, qoftë edhe në shënimet e nëntekstit, gjithçka do të sqarohej papritmas. Asnjë kuptim i fshehur nuk mund t’i rezistonte rrezatimit të fjalës magjike. Por nuk e telefonova Gabriel Liiceanu-n për arsye financiare: nëse ai nuk do t’i kapte që në fillim tingujt e „intabulim-it”, biseda do të zgjatej shumë.
Për një kohë po sodisja thjesht intabulimin, nuk kisha kohë për letra. Ç’është e vërteta, disa ditë rresht, më fanitej edhe një ide tjetër. Kisha dëgjuar në televizor se do të zhvillohej një ndeshje futbolli Rumani-Greqi (tani ndeshja është luajtur) dhe mendova se duhet organizuar një ndeshje futbolli Rumani-Greqi antike. Madje edhe e përfytyroja. Më në fund, ideja e një ndeshjeje të tillë m’u duk ide paksa jo serioze dhe iu ktheva intabulimit. Jeta më stresonte. Në fakt, çfarë kërkoja? Doja të intabulohesha edhe unë si gjithë të tjerët.
I kisha lënë vetes një ditë të tërë për t’u marrë vetëm me këtë punë. Pasi kalova nëpër disa peripeci burokratike të vogla, hipa në trolejbusin 85 me të gjitha letrat që kisha me vete dhe zbrita në stacionin Gara Obor. Hyra, paksa nervoz, në administratën financiare, dhe iu drejtova një sporteli.
Kam ardhur për intabulim.
Për intabulim.
Si ta quani ju…
M’u dhanë disa formularë, m’u tha se më mungonte kopja e letërnjoftimit tim dhe se duhet ta bëja këtë punë jo aty, por në cepin tjetër të godinës. Dola që aty, ia mora cepit tjetër ku u ndodha përballë me një repart për riparimin e televizorëve të vjetër, ku shkruhej në një karton të vendosur shtrembër „Fotokopje”. Hyra. Askush. Rreth e rrotull televizorë me zorrët jashtë. Iu afrova fotokopjatorit. Pas aparatit ndodhej një mur ndarës dhe pas murit ndarës lëvizte një fshesë. Mbeta me sytë tek zorrët e televizorëve derisa u shfaq një grua trupmadhe, e cila e la fshesën mënjanë dhe më pyeti se çfarë kërkoja. Ia zgjata letërnjoftimin të hapur tek faqja që kishte fotografinë time, por ajo insistoi të fotokopjonte gjithë letërnjoftimin, duke më thënë se kështu duhej. Nuk e kundërshtova. Pagova dhe iu drejtova cepit tjetër të godinës, ku më thanë se duhej veçse faqja e parë me fotografinë dhe se duhej të kisha me vete edhe disa letra që më mungonin. Mund të vija edhe pasdite, sepse administrata financiare ishte e hapur deri në orën gjashtë pasdite.
Kur hipa në trolejbusin 69, më erdhi nëmend përsëri ideja e ndeshjes së futbollit Rumani-Greqi antike, po e hoqa menjëherë mendjen. Shikoja nga dritarja njerëzit. Zbrita, u gjenda ngjitur me njerëzit që i kisha parë nga dritarja e trolejbusit. Për katër vjet njerëzit kishin ndryshuar. Po përpiqesha të gjeja një lidhje mes asaj që po shikoja dhe momentit të kohës ku unë isha ndalur. Tani, pothuaj, të gjithë kishin telefona celularë, u binin telefonit, ishin të telefonuar, komunikonin. Po ndjeja se po ndodhnin gjëra shumë të rëndësishme. Firma të reja, dyqane të reja, godina të reja. Gjithë llojet e afisheve më lajmëronin se edhe kultura ishte në lëvizje. Kishin dalë në horizont fondacione e fondacione, bëheshin projekte, jepeshin sponsorizime dhe bursa, organizoheshin festivale, turne dhe ekspozita. Shokët e mi kishin ikur, iknin, do të ikin drejt Amerikës, Gjermanisë, Francës. Mendova të ngjisja edhe unë një afishe ku të lajmëroja zhvillimin e ndeshjes Rumani-Greqi antike, por s’kisha kohë ta bëja tani. Nxitoja. Duhet të intabulohesha dhe kisha shumë për të bredhur. Më në fund u ktheva tek Stacioni i trenit Obor. Hyra përsëri në atelierin e riparimit të televizorëve, ku më priste e njëjta grua trupmadhe, kësaj radhe, së bashku me një burrë, me një përparëse bojë qielli, që ishte futur i tëri në kutinë e një televizori. Nga grumbulli i letrave të mia, i zgjata vetëm njërën, por ajo më shpjegoi se duhet t’i fotokopjoja të gjitha. Pranova. Më pas, hyra në administratën financiare, ku s’kishte këmbë njeriu. Prapa sportelit qëndronte një zotëri, i ngrysur në fytyrë, me një vështrim të mprehtë.
– Për intabulim…
– Doni të thoni intabulim.
– Po…
– Ku banoni?
– Rruga Jean-Louis Calderon.
Në këtë moment, a pranoj, se luajta fort, sepse e shqiptova, qëllimisht, emrin e rrugës, më një theks superfrancez. Me këto tre fjalë mund të dukesha, tamam, një spiker i TV5.
– Oooo, oui? mu përgjigj zotëria me vështrimin e mprehtë dhe me fytyrë të ngrysur.
– Mais vous parlez français!
– Un peu.
I refuzoi me një gjest si i bezdisur, të gjitha kopjet që kisha bërë, përveç asaj që edhe unë e kisha marrë me mend se duhej. Pastaj, më shpjegoi, kësaj radhe në rumanisht, se vërtetimi që ai do të më lëshonte për të bërë intabulimin ishte i vlefshëm vetëm 48 orë. Dhe se në Gjykatë, aty ku bëhej beteja e vërtetë, ishin radha biblike dhe se njerëzit shkonin aty që në katër të mëngjesit, sepse hartoheshin lista paraprake…Dhe, sikur të mos mjaftonin këto, orari i punës me publikun ishte vetëm gjashtë orë në javë: të hënën dhe të mërkurën nga ora tetë e gjysmë deri në njëmbëdhjetë e gjysmë… Refuzova të shikoj përpara.
– Vous venez dimanche, huit heures, më tha zotëria.
U tremba…
– Prisni pak…kur të vij?
– Të hënë në mëngjes, në tetë, siç ju thashë pak më parë. Sporteli gjashtë. Pastaj shkoni në gjykatë…
Hipa në trolejbus. Isha i lodhur. Nuk mendoja më për ndeshjen e futbollit Rumani-Greqi antike, madje as për intabulimin nuk po mendoja më shumë aq seriozisht. Me të mbërritur në shtëpi fillova të urrej egërsisht kafshën e neveritshme që është shteti. Nëse një milion bukureshtarë duan të hipotekojnë pronat dhe nuk do të arrijnë dot, me herë të parë, në gjykatë, do të duhej të blinin nga e para pulla fiskale prej 20 mijë lei dhe kështu kafsha-shtet do të fitonte lehtësisht njëzet miliardë lei. Isha shumë nervoz kur më telefonoi kushërira ime nga Amerika. Ia tregova edhe asaj.
— Do ta shkruaj në Amerikë historinë tënde me intabulimin, shpresoj që të më lejosh për këtë… Ndjeva se po bija përtokë: tek “entabulare” nuk më kishte shkuar mendja. Flisja si një makinë automatike në telefon, në realitet kisha rindërtuar radhën e mendimeve të mia. Në fund, thashë se “entabulare” tingëllon si më e çmuar. Mbeta tek zgjedhja ime e parë. Versioni i ri më kishte hutuar për një çast, por tani ndihesha më i lidhur se kurrë më parë me intabulimin
Deri të hënën, pavetëdija ime gjithë përsëriti fjalën. Si e quan atë pjesë të paquajtur të jetës që, kundër një zinxhiri të vazhdueshëm krimesh, aksidentesh, marrëzish dhe verbërie, të sjell një gazmim të thjeshtë dhe të sjell më afër njerëzve? M’u kujtua testamenti i Beethovenit nga Heiligenstadt. M’u kujtohet muzika – prej katër vjetësh, pasi nuk mund të dëgjoj muzikë, më ndodh që të më kujtohet muzika. Edhe nëse asgjë nuk e lidh realitetin me fantazmat tona, gjërat vendosen disi në mënyrë të gabuar dhe keq, me të vërtetë, por ato zënë vend – pikërisht për këtë kam dashur prej kohësh të shkruaj një pjesë groteske. Dhe pikërisht kjo më dukej mua që ishte kuptimi i intabulimit.
Të hënën shkova vonë për të marrë certifikatën time pranë Stacionit Obor dhe u futa në gjykatë rreth orës njëmbëdhjetë. Lista ishte bërë qysh herët në mëngjes, por nuk ishin shumë njerëz. Unë kisha pozicionin e 148. Shkova te fotokopja, kërkova një formular kërkese dhe më thanë se duheshin dy. Mora dy. Pagova. U ndjeva shumë më i qetë sesa kur pata hyra për herë të parë në administratën financiare. Po shihja nga dritarja dhe nuk e di se si më erdhi në mendje aria nga opera ime e preferuar, L’Incoronazione di Poppea e Monteverdi-it. Më pas kuptova se opera duhet të quhej L’Intabulazione di Poppea. Ia thashë menjëherë atij që mbante listën, dhe ai më buzëqeshi shtrembër:
“Gjithsesi, me këtë nuk mbërrini në Romë.
Shumë prej atyre që ishin në listë mungonin, më erdhi radha për çudinë time shpejt. Hyra. Dera nuk mbyllej mirë, u përpoqa ta mbyll me zor. Kisha para meje një grua të re, tmerrësisht elegante. Për më tepër, kishte bërë buzët me të kuq në mënyrë të dhunshme, e pudrosur dhe me makijazh të mbingarkuar; byzylykë, unaza, vathë. Çdo gjest shkaktonte një ujëvarë tingujsh. Karrigia prapa tryezës ku ishte ulur duhej të ishte një lloj froni. Më erdhi në mendje Poppea. Dueti në fund të operës, një nga faqet më të bukura muzikore të kompozuara ndonjëherë.
– Ju?
– Për intabulim.
– Intabulim.
– Si thoni …
I hapa letrat mbi tryezë. Duhet të kishit plotësuar vetëm një kërkesë. E mori dosjen time dhe e përplasi atë mbi një grumbull dosjesh.
– Ejani pas dy javësh. Tjetri.
Mendova se kishte diçka tjetër për të bërë, nuk mund të kishte qenë kaq e lehtë. Hezitova për një moment. Pastaj dola, duke e lënë tjetrin të kujdeset për derën që nuk mbyllej mirë.
Bëra rrugën deri në Shtëpinë Botuese pa asnjë mendim. Një pushim të qetë në të cilin admiroja i zbrazët botën e transformuar në katër vjet mungesë. Nuk dukej më mirë apo më keq. Ishte thjesht ndryshe nga sa e dija. Por ndihesha tashmë gjysmë i intabuluar. Në shtëpinë botuese, gjeta Dan C. Mihăilescu-un. Dan di të jetë plot me energji, të shpërthejë plot jetë pa dëmtuar frikën dhe errësirën. Unë kam humbur çdo lloj delikatese. Pimë kafenë e blerë prej tij. Nuk e kishim parë njëri-tjetrin për një kohë të gjatë.
– Ç’ke bërë ndonjë gjë tjetër? më pyeti Dan.
– Shiko, po intabulohem.
– Çfarë do të thotë?
Dhe fillova t’i tregoja për intabulimin tim.
– Dëgjo, dëshiron të shkruash për shtojcën letrare LAI?
“Po”, thashë, ndoshta me vendosmëri.
(Botuar në Shtojcën Kulturore Letrare, Arte & Idei, 2002)
[1] Është ruajtur fjala rumanisht për efekt stilistik të prozës. INTABULÁ, në rumanisht do të thotë regjistrimi i pronësisë ose pasurisë në regjistrin e zyrës së regjistrimit të pasurive të paluajtshme.
[2] Filozof i shquar bashkëkohor rumun.
[3] Vepra e filozofit gjerman Haidegger Sein und Zeit (Qenie dhe Kohë)
