Përktheu Mariana Ymeri
Më datë 5 maj u shpallën çmimet Pulitzer në Amerikë.
Çmimi PULITZER i vitit 2025 për romanin më të mirë i është dhënë Percival Everett-it, shkrimtar amerikan dhe autor i librit James, një ritregim i “Aventurave të Hakëlberri Finit”, por nga këndvështrimi i personazhit skllav, të titullit. Libri, i cili do të botohet në shqip në nëntor 2025 nga Dituria (përkthyer nga Virgjil Muçi), ka qenë një nga librat më të lexuar, më të dashur dhe më të festuarit e vitit 2024, fitues National Book Award (Çmimi Kombëtar i Librit), i cili konsiderohet çmimi më i rëndësishëm letrar kushtuar letërsisë amerikane, i përfshirë gjithashtu në pesë më të mirët e Booker Prize, i cili u fitua nga shkrimtarja britanike Samantha Harvey, me librin Orbital (edhe ky libër do të jetë së shpejti në duart e lexuesit shqiptar, përkthyer nga Anxhela Cikopano), një roman i vitit 2023, por edhe Çmimin Kirkus dhe Medaljen Carnegie për letërsi artistike.
PSE JAMES (XHEJMS) I EVERETTIT FITOI ÇMIMIN PULITZER
Në deklaratën e jurisë përkatëse thuhet se Çmimi Pulitzer i vitit 2025 i është dhënë romanit “James nga Percival Everett (Doubleday), një rishkrim i suksesshëm i Hakëlberri Finit që i jep Xhejmsit/Xhimit mundësinë të ilustrojë absurditetin e supremacisë racore dhe të ofrojë një perspektivë të re në lidhje me familjen dhe lirinë”.
Ishte një kthim, risi në çmimet Pulitzer, të cilat i dhanë hapësirë të bollshme paragjykimeve racore, por ato konsiderohen, duke pasur parasysh edhe fitoret në gjinitë e tjera letrare, si një mesazh për Presidentin e Shteteve të Bashkuara Donald Trump: fituan disa media që kanë qenë shënjestra e tij, p.sh., New York Times fitoi katër çmime, ndërsa New Yorker fitoi tre.
PËR ÇFARË FLET “JAMES”, FITUESI I ÇMIMIT NË VITIN 2025?
Kur e pyetën Everett-in: “James” është një koncept kaq i shkëlqyer. A e mbani mend momentin kur ju lindi ideja?, ai u përgjigj se: “Kur vendos të shkruash një libër, nuk të duket kurrë si një ide e shkëlqyer. Është gjithmonë si të hysh me ndërgjegje të plotë në një martesë të keqe. Nëse do të kishe pak mend, nuk do ta bëje, por e di që do ta bësh. Por gruaja ime, e cila është më e zgjuar se unë, tha: “Kjo është një ide e shkëlqyer.” Ajo e mbështeti librin që në fillim, unë nuk isha i sigurt.”
Dhe ndërkaq, romani është vlerësuar me shumë çmime!
Libri i Everettit është epopeja e rishikuar e historisë së Hak Finit, sepse rrëfehet nga këndvështrimi i skllavit Xhim, i cili kur e nxjerrin në shitje dhe për këtë arsye rrezikon të ndahet nga gruaja dhe vajza e tij, vendos të arratiset dhe mendon një plan për të shpëtuar familjen. Pikërisht në atë moment, Hakëlberri Fini shtiret si i vdekur për t’i shpëtuar të atit të dhunshëm dhe fshihet në të njëjtin ishull, në udhëtimin e tij të famshëm me trap. Everetti fillon që aty për të treguar historinë nga këndvështrimi i Xhejmsit, i njohur nga të gjithë si Xhimi, duke e bërë atë protagonistin e vërtetë të romanit.
“Një burrë i gatshëm të bëjë gjithçka për të mbijetuar dhe për të shpëtuar familjen e tij, një burrë që nga Xhim – nofka e përdorur në kuptim përçmues nga të bardhët, për të treguar çdo person me ngjyrë, i padenjë për të pasur qoftë edhe një emër të vetin – vendos të bëhet Xhejms dhe zgjedh lirinë, pavarësisht prej pasojave”.
*
PYETËSORI: LIBRAT E JETËS SIME
Frymëzimet që qëndrojnë pas librit tim JAMES:
“Aventurat e Hakëlberri Finit” nga Mark Tueni janë burimi i romanit tim. Shpresoj ta kem shkruar romanin që Twain nuk e shkroi dhe sigurisht nuk mund ta shkruante dot. Nuk e shoh veprën si një korrigjim, por përkundrazi e shoh veten në një dialog me të.
Libri që më bëri të dashurohem me leximin:
Slaughterhouse-Five (Thertorja nr. 5) nga Kurt Vonnegut.
Libri të cilit i kthehem herë pas here:
“The Way of All Flesh” nga Samuel Butler. E adhuroj mënyrën se si Butler-i krijon historinë e familjes në dukje pa përpjekje dhe më pëlqen humori i tij.
Libri që nuk mund ta heq nga mendja:
Ka shumë të tillë, për të veçuar vetëm një.
Libri që më ndryshoi mënyrën se si mendoj për botën:
Romani i Chester Himes-it, “Third generation” (Brezi i Tretë), më bëri të reflektoja për politikat që lidhen me ngjyrën e lëkurës. Arrita ta shihja nënën time në nënën e personazhit dhe kështu i kuptova më mirë njerëzit në përgjithësi.
Libri që më ndryshoi mënyrën se si mendoj për romanin:
“Tristram Shandy” i Sterne më mësoi rëndësinë e lojës si një mënyrë për të arritur domethënien, kuptimin. Gjithashtu, mësova se të vërtetat e rëndësishme nuk kanë nevojë (dhe shpesh nuk janë) të shkruhen me kursive ose të theksohen veçanërisht.
Libri që më ka bërë më shumë përshtypje:
Përsëri, “Tristram Shandy”, për inteligjencën dhe lojën e tij. Ai sfidon mënyrën se si një vepër fiksionale supozohet të ketë kuptim dhe të krijojë kuptim. Një roman i shekullit të 18-të që mund të konsiderohej post-modern (nëse do të kishte një gjë të tillë).
Libri që po lexoj aktualisht:
“Dvořák’s Prophecy” (Profecia e Dvorzhakut) e Joseph Horowitz-it. Ky është një libër i mrekullueshëm për ndërtimin e së ashtuquajturës kulturë e lartë dhe e ulët në Shtetet e Bashkuara të fillimit të shekullit të 20-ë. Libri i emërtuar për çmimin Booker që të gjithë do të duhej ta lexonin.
