Paul Auster u nda nga jeta më 30 prill 2024 në moshën 77 vjeçare.
Teksa po mbaronte romanin e tij të fundit, shkrimtari u sëmur rëndë. Ai tregon për të kuptuarin e jetës nëpërmjet trillimit, sekretin e mbajtjes së dashurisë dhe se si u çudit nga libri i tij i fundit.
nga Nicholas Wroe
Në fillim të romanit të fundit të Paul Auster-it, “Baumgartner”, personazhi kryesor që i dha titullin romanit, flet me një terapist rreth pikëllimit, menjëherë pas humbjes së bashkëshortes së tij në një aksident noti tejet të rëndë. “Çdo gjë mund të na ndodhë në çdo moment”, i thotë. “Unë e di këtë, ti e di këtë, të gjithë e dinë këtë – dhe nëse nuk e dinë, epo, nuk i kanë kushtuar vëmendje”.
Sy Baumgartner-in e takojmë pasi kanë kaluar dhjetë vjet nga vekja e Anna-s. Tani 70 vjeç dhe profesor filozofie në Princeton i dalë në pension, e gjejmë duke duruar një seri peripecishë shtëpiake komikisht të errëta. Pas kësaj acarohet me detyrën e thjeshtë të të telefonuarit të motrës së tij, djeg veten me një tigan të nxehtë dhe rrokulliset nëpër shkallë gjatë një vajtjeje të panevojshme në bodrum.
“Doja të provoja dorën me tregime të shkurtra”, shpjegon Auster, 76 vjeç, duke folur nga shtëpia e tij në Brooklyn, New York. “Diçka të cilën nuk e kam bërë thuajse fare gjatë gjithë karrierës sime. Kam shkruar gjithmonë libra me përmasa modeste dhe pastaj me “4 3 2 1 and Burning Boy” – romani i tij finalist për Booker afro 1000 faqe dhe biografia prej 800 faqesh e Stephen Crane – “kisha shkruar dy të mëdhenj si të ishin tulla. Vërtet që nuk qe e qëllimshme. Nëse të binin këto libra mund të thyeje të dyja këmbët, kështu që doja diçka më të shkurtër dhe ky plak më erdhi, i ulur në shtëpinë e tij e duke parë nga dritarja harabela që kapnin krimba. Shkrova një tregim të titulluar ‘Krimba’, por nuk doja ta lëshoja. Kishte më shumë aty kështu që nisa sërish, duke e ditur se nën këtë hyrje gati si Buster Keaton kishte diçka të fshehur akoma më të errët.”
Humori i zymtë vazhdon përgjatë librit, teksa Auster eksploron materialin më të errët të marrëdhënies prej një dekade të Buamgartner-it me humbjen dhe pikëllimin. Sy ka një marrëdhënie në fund të fundit qesharake, të plotësuar me një propozim martese të dështuar në mënyrë të sikletshme, me një grua që imagjinon se do të jetë zëvendësuese e Anna-s; zhytet në ditarët e Anna-s; boton dhe promovon poezitë e saj të pabotuara më parë dhe rikujton incidente nga fëmijëria, jeta dhe historia e tij familjare e cila, në një mënyrë shumë austereske, rastis papërsosmërisht me incidente nga vetë fëmijëria, jeta dhe historia familjare e Auster-it. Por Sy më së shumti kthehet tek ajo ditë në Cape Cod kur Anna “u përball me dallgën monstruoze e të egër që i theu kurrizin dhe e vrau, dhe që prej asaj pasditeje, që prej asaj pasditeje –”.
Në dy vitet e fundit, Auster vetë ka qenë subjekti i dy ndodhive traumatike. Së pari, një tragjedi e tmerrshme familjare, me vdekjen e mbesës foshnje, teksa ishte nën kujdesin e të birit. I biri, nga martesa e tij e parë me shkrimtaren Lydia Davis, vdiq më pas prej një mbidozë droge. Më vonë, në mars të këtij viti bashkëshortja e Auster-it, Siri Hustvedt, lajmëroi botën në Instagram për faktin se Auster “po bombardohej me kemioterapi dhe imunoterapi” dhe çifti tani po jetonte në “Tokën e Kancerit”.
Ishte rreth fundvitit të kaluar, kur Auster po përfundonte “Baumgartner”, që filloi të kishte “ethe misterioze që më kapnin pasditeve”. Fillimisht u diagnostifikua me pneumoni para së të kalonte nëpër “rrugica qorre” për Covid të gjatë dhe përfundimisht doli se ishte kancer. “Dhe që atëherë trajtimi ka qenë i pamëshirshëm dhe nuk kam punuar aq shumë. Kam kaluar mundime që kanë prodhuar mrekulli dhe gjithashtu vështirësi të mëdha”. Sa për Tokën e Kancerit, thotë se nuk ka asnjë hartë dhe nuk ia ka idenë nëse pasaporta është e vlefshme për të dalë. “Ka, sidoqoftë, një udhërrëfyes që të takon që në fillim. Kontrollon nëse e ka saktë emrin dhe pastaj thotë, ‘Jam nga policia e kancerit. Duhet të më ndjekësh’. Pra çfarë të bësh? Do të thuash, ‘mirë’. Nuk ke zgjedhje në këtë çështje pasi, sikurse thotë ai, nëse refuzon ta ndjekësh, të vret. Unë thashë, ‘Parapëlqej të jetoj. Më ço ku të duash.’ Dhe e kam ndjekur këtë rrugë që atëherë.”
Auster thotë se magjepsja me kuptimin e një çsti që të ndryshon jetën i erdhi nga një incident në vogëli që i dha pikën fillestare për “4 3 2 1”. Në kamp veror, një djalë që po rrinte pranë tij, u vra nga një rrufe. “Ishte përvoja themelore e jetës sime. Çdo gjë që kalon në moshën 14-vjeçare është e thellë. Je akoma në krijim e sipër. Por të jesh mu pranë një djali i cili në thelb u vra nga zotërat më ndryshoi gjithë pikëpamjen e botës. Kisha hamendësuar se rehatitë borgjeze të jetës sime në periferinë e New Jersey-t të pasluftës kishin një lloj rendi. Dhe atëherë kuptova se asgjë nuk e kishte atë rend. Kam jetuar me atë mendim që nga ajo kohë. Është drithërues, por edhe çlirues. Të mban në majë të gishtave. Dhe nëse e merr këtë mësim atëherë, disa gjëra në botë janë më të durueshme nga sa do të ishin po të mos ndodhte. Besoj se impulsi për të shkruar e për të rrëfyer histori është i ndryshëm për secilin shkrimtar. Por mendoj se ky është thelbi i asaj me të cilën kam pasur të bëj gjithë këto vite.”
Në një intervistë të kohëve të fundit, Auster e përshkroi fiksimin amerikan me “mbylljen” si “ideja më idiote që kam dëgjuar ndonjëherë. Kur një njeri qendror i jetës tënde vdes, vdes dhe një pjesë e jotja. Nuk është e lehtë, nuk e kalon kurrë. Mëson të jetosh me të, besoj. Por diçka shkulet prej teje dhe doja ta eksploroja të gjithë këtë.” Te “Baumgartner”, Sy reflekton për një kohë të gjatë mbi sindromën e gjymtyrës fantazmë, duke e përshkruar veten si “cung njeriu” dhe sërish “gjymtyrët që mungojnë janë ende aty, ende dhembin, dhembin aq shumë sa ndonjëherë e ndien sikur trupi i tij do të marrë flakë dhe do ta konsumojë në vend”.
“Për pak e titullova librin ‘Gjymtyra fantazëm’,” thotë Auster. “Është një ide kaq e fuqishme. Ajo lidhje që kemi me njerëzit e tjerë dhe sa jetësorë janë për jetën tonë. Rëndësia e dashurisë. Mund të jetë e vështirë për ne ta flasim në mënyrën që meriton të flitet. Dashuri afatgjatë, jetëgjatë, në vazhdim, me gjithë kthesat që do të marrë”. Ai beson se “Siri brilante” e ka mirë kur thotë se njerëzit bëjnë gabimin e të përdorurit të një modeli makinerie për të menduar për dashurinë dhe përpiqen ta mbajnë makinerinë në gjendjen e saj origjinale. “Duhet ta mendosh dashurinë si një lloj peme ose bime,” thotë Auster. “Dhe pjesët do të vyshken e mund të të duhet të presësh një degë që organizmi të vijojë të rritet. Nëse fiksohesh ta mbash ashtu sikurse është, një ditë do të të vdesë para syve. Që dashuria të qëndrojë duhet të jetë organike. Teksa bën përpara, duhet të vazhdosh të zhvillohesh në mënyrë që çdo gjë, edhe çuditshmëria e së gjithës, të jetë e ndërthurur,” Në fakt, thotë, nuk i njohim kurrë plotësisht partnerët tanë. “Ka mistere të cilat s’do të mundemi kurrë t’u përgjigjemi. Por besoj se kjo vlen edhe për veten tonë. Ka shumë gjëra për jetën time që nuk i kuptoj. Veprimet e mia ndër vite. Pse e bëra këtë? Pse atë impuls? Njerëzit kalojnë vite në këtë analizë duke u përpjekur të zbulojnë përgjigjet. Unë nuk e kam bërë kurrë këtë, kështu që kam qenë pak a shumë vetëm, duke u përpjekur t’i kuptoj gjërat, dhe sinqerisht më duhet të raportoj se nuk mendoj të kem bërë ndonjë përparim të madh.”
“Baumgartner” është libri i dytë i Auster-it që u botua më 2023. Në janar, ai u hodh në sulm ndaj një traumë kombëtare, në vend të personales: kontrollin e armëve në Amerikë. Auster shkroi tekstin për një libër fotografik nga dhëndrri i tij, Spencer Ostrander. “Bloodbath Nation” tregon vendndodhjet e vrasjeve në masë në SHBA. “M’u desh një vit t’i shkruaja ato 80 faqe. Doja të isha sa më konciz e i saktë të mundesha dhe t’i jepja ndjesinë e një pamfleti politike të dalë mode. Asnjë vend i ashtuquajtur i përparuar në botë nuk është pranë Amerikës në numra. Por amerikanët, me kalimin e kohës, i shohin gjithnjë e më pak vendet e tjera për të gjetur frymëzim se si të veprojnë. Jemi kaq shumë të vetëkënaqur. Kemi kaq shumë ndjenja superioriteti ndaj pjesës tjetër të botës. Edhe gjërat më idiote që bëjmë konsiderohen si të mira sepse janë amerikane, nënvizuar gjashtë herë”.
Ai thotë se libri u prit mirë, por provokoi pak veprim. “Sigurisht, është depresionuese, pasi është një prej dështimeve më të mëdha në kulturën tonë dhe gjithashtu emblematik i atij lloj mendimi të gabuar që na ka udhëhequr dekadat e fundit. Por ndoshta njerëzve u është mërzitur kjo temë. Debati thjesht nuk po ndodh. Askush përveç ndonjë politikani në të rrallë nuk guxon ta përmendë. Dhe kjo me siguri do të vazhdojë përgjatë vitit zgjedhor.
“Baumgartner” është i vendosur mes 2016 dhe 2018, dhe ka një aluzion me “Ubun e çmendur në Shtëpinë e Bardhë”. “Nuk doja të ndeshesha drejtpërsëdrejti me Trump-in por sigurisht ai po fshihej në sfondin e jetës amerikane, një prani e përditshme.” Sa për zgjedhjet e ardhshme, Auster thotë se e kuptonte mungesën fillestare të entuziazmit te demokratët për Joe Biden. “Patjetër që nuk ishte mendimi im i parë për 2020. Por më ka habitur tejmase. Mendoj se ka qenë i jashtëzakonshëm. Dhe ndoshta në këto pak vite, ka qenë një prej presidentëve me të mirë që mbaj mend në jetën time. Ai e kupton se qeveria ka një rol të rëndësishëm për të luajtur në shëndetin tonë mendor, moral, dhe ekonomik. Se programet që ai ka propozuar janë një përparim prej asaj që kemi pasur këta 40-50 vjet.”
Ndërkohë që krahu i djathtë përpiqet ta shfaqë Biden-in si “një lloj plaku dredharak e të paaftë, është larg nga e vërteta”, thotë Auster. “Është mëse i aftë dhe di më shumë mbi qeverinë se të gjithë në Washington. Ka bërë gafat e tij, të gjithë e dimë këtë, por nuk është zgjedhje e keqe për momentin dhe sot nuk mund të mendoj për dikë më të mirë se ai. Kështu që po lutem që të arrijë ta kalojë dhe vitin tjetër pasi do të jetë një zgjedhje shumë, shumë, e ngushtë dhe e çuditshme.”
Sa për veten, Auster nuk shikon shumë përtej trajtimit dhe rimëkëmbjes së tij, por ka qenë i kënaqur me përshtypjet fillestare ndaj “Baumgartner”. “I bëj gjërat me mënyrën e vjetër,” thotë. “I shkruaj romanet në një makinë shkrimi dhe pastaj asistentja ime duhet ta vendosë në kompjuter për t’ia dërguar botuesit. Ka qenë me mua për 15 vite të mira dhe rrallë ka thënë gjë për dorëshkrimet përveçse ndonjë gjëje të sjellshme si ‘punë e paçme’. Por këtë herë më tha të ‘marshoj’ sikur s’po priste dot derisa të lexonte kapitullin tjetër. Siri, lexuesja ime prej 40 vitesh, e cila sërish rrallëherë komenton, ishte shumë inkurajuese.”
Auster thotë se ende s’mund ta shpjegojë se nga ka ardhur ky libër. “Ishte thjesht ky tipi që rritej brenda meje i cili u bë më i kuptueshëm ndërkohë që libri ecte përpara. Kështu që, përballë me këto përgjigje, thjesht buzëqesh dhe falënderoj. Ndiej se shëndeti im është aq në rrezik sa kjo mund të jetë gjëja e fundit që shkruaj ndonjëherë. Dhe nëse ky është fundi, atëherë të largohem me këtë mirësi njerëzore rrotull meje si shkrimtar në rrethin tim të miqve të ngushtë, epo, ia vlen që tani.”
The Guardian, 18.11.23
Përktheu: Enxhi Hudhri
