Përktheu: Xhelal Fejza
Miljenko Jergoviç ka lindur në Sarajevë në vitin 1966. Aktualisht jeton në Zagreb. Ka botuar deri tani mbi 40 libra, romane, përmbledhje me tregime dhe esé, poezi. Veprat e tij janë përkthyer në mbi 28 gjuhë të botës.
Lexuesi shqiptar ka rastin të njihet me përkthimin në shqip të një prej romaneve të tij “Serda këndon në muzgun e Ditës së Rrëshajave” dhe “Babai”, të përkthyer nga Xhelal Fejza.
Më poshtë Ju sjellim tregimin e tij të shkurtër “Heroi” që është pjesë e përmbledhjes me tregime “Lufta” që autori po e përgatit për ta botuar.
U vra menjëherë në fillim të luftës. E zuri një plumb qorr, i lëshuar nga kushedi se ku dhe kushedi për ç’arësye. Nga dëshpërimi apo nga zemërimi, si pasojë e çmendurisë apo ndonjë momenti gëzimi. Por dihet me siguri se kurrsesi jo për të qëlluar ndokënd.
Dhe ja ku na goditi atë i cili, për kohën e shkurtër të luftimit të tij, gjithsejt dhjetë apo pesëmbëdhjetë ditë, mbeti në kujtesë si hero.
Thuhej: eh, sikur të ishte gjallë ai, gjithçka kishte për të qënë ndryshe!
Thuhej: eh, sikur të ishte këtu ai, nuk do të mund të vepronin ata në këtë mënyrë!
Thuhej: apo nuk ishte sa dyfishi i atyre për nga shtatlartësia dhe sa njëqind asish për nga guximi!
Kështu flitej për atë derisa një ditë, pranverën e katërt të luftës, ndërsa predhat e artilerisë armike gjakosnin akullin e paqes dimërore, na u shfaq në qytet.
I tëri me baltë, uniforma e kalbur e ngjeshur për trup, në këmbë vetëm çizmja e majtë, këmba e djathtë zbathur, thonjtë e gishtave të këmbës si çaponjtë e shqiponjës, ndërsa në gjoks, aty ku e kishte goditur plumbi qorr, një vrimë, sikur ndonjë molë t’ia kishte ngrënë bluzën dhe rreth e rreth saj një njollë sikur t’i ishte derdhur kafeja.
Ecën dhe sheh përreth i çuditur. Qyteti gërmadhë. Njerëzit e ngrysur, të holluar e bërë petë, në fytyrat e tyre shfaqet vuajtja, njëfarë e keqe e pakuptueshme dhe njëfarë poshtërsie që shkaktojnë pikërisht këto vuajtje. E ai herë largon shikimin nga këto fytyra, sepse helbete nuk mundesh ashtu i pamësuar të zhbirosh në vuajtjen e dikujt, e herë i vështron përsëri, sepse helbete, heroi nuk mund ta largojë shikimin nga e keqja dhe poshtërsia njezore.
Në këtë moment e njohin dhe shndërrohen.
As vuajtje as keqdashje, vetëm mrekullim dhe çuditje!
Heroi u ngrit nga varri, u përhap menjëherë lajmi deri në periferitë më të largëta të qytetit. Sesi u përhap ky lajm askush nuk e di.
Në fillim u çoroditën.
Pastaj deshën të shfaqeshin para tij.
Pastaj, një apo dy minuta më vonë, u bënë keqdashës.
Përse erdhe? Përse nuk je i vdekur ashtu si ishe më parë për ne? Dhe çfarë mënyre na qenka kjo, neve na ven keq për ty, çdo ditë të mbajmë në gojë, të krahasojmë me ty këtë botën tonë të burrave dhe vuajtjeve të luftës, themi se askush nuk krahasohet me ty, themi se gjithçka do të kishte qënë ndryshe, madje edhe lufta do të kish përfunduar kaherë, themi se kaherë do ta kishim hedhur armikun matanë lumit, do ta kishim zhbërë rrethimin e qytetit, do të kishim jetuar si njerëz të lirë dhe të lumtur, sikur të mos na ishe vrarë, e ti ja ku na ngrihesh nga varri, çalon andej këndej me atë çizmen tënde të vetme, frikëson pleqtë dhe madje na bën sikur çuditesh nga diçka? Me çfarë çuditesh or hero?
E ai, heroi, sikur qan! Teposhtë fytyrës, të zezë dhe të përbaltur nga dheu i shëndetshëm dhe i pjekur i varrit, në të cilin me breza të tërë, në parcelën e qytetarëve të merituar, kalben heronjtë, i rrjedhin nga sytë.
Çfarë na qënka kjo?, u çorr njëri.
Krakavitën dhe gërthitën pakuptueshëm disa gra, vejusha me uniformë të zezë vejnie, madje edhe asish që nuk ishin martuar kurrë, por, ja ku iu erdhi në derë një rast i mirë të përzihen me vejushat, të qajnë gjithë hidhërim për burrat që nuk i patën kurrë, të ulërasin e të shfryjnë duke sharë siç duhet.
Ndërsa atij, një vije bardhë si fije peri, na i shfaqet në lëkurën e hollë të fytyrës, aty ku rridhte çurgu i lotit.
Sikur është gjëllë, sikur jemi para lufte.
E ai menjeherë kthen shpinën, për të ikur me vrap, për të mos na parë neve.
Por njerëz nga të gjitha anët, ngado që të kthehet, ja ku janë përsëri ata. E kësisoj fatkeqi vetëm rrotullohet, nuk di nga t’ia mbathë, ku të godasë, ndërsa nga ai syri tjetër i rrjedh një pikë loti, e cila merr me vete baltën duke lënë pas vetes një vijë të bardhë, gjurmë të pastër, paraluftërore.
Amani o njerëz, nuk jam unë ky që po shihni!, thërret më zë të lartë si i marrosur.
Unë jam shajni, vegim, fantazëm!
Jo more, ti nuk je tjetër veçse djalli vetë, ja ky je ti!, u çorrën vejushat.
Ndërsa bërtet që ti dëgjohet zëri, teksa hap pas hapi lëviz nga brenda masës së njerëzve, heroi gjithnjë e më shumë bëhet asgjë më tepër veçse një njeri i frikësuar, i çmendur nga lufta dhe rrethimi, jeta në kafaz, i njëjtë me ata mjerë të dalë mendsh dhe të friëksuar, nga të cilët dallohej vetëm nga një gjë. Nuk e kishte humbur mendjen, sepse ishte vrarë në kohën e duhur. Pikërisht ky fakt shkaktonte zemërim te njerëzit. Asgjë nuk e poshtëron më shumë njeriun sesa mirësia naive dhe e padëmshme e atyre që ngrihen nga varri, pasiqë në vuajtje dhe në mjerim, me të keqen e keqdashjes së tij, i kishte ngucur për vite të tëra.
Spiun, ky është spiun armik! Thirrën vejushat.
Më të dëgjuar këto fjalë, masa e njerëzve fryhet dhe dallgëzohet, ngrihet lart si brumë i zi i ardhur, ngre duart, shtërngon grushtat e djersitur dhe të ndyrë, e niset drejt tij.
Vejushat ulëritën.
Nga gjokset e burrave shpërthen përshpërimë, erë veriu që fryn në një pyll lisash.
U nisën kundër tij.
Por ai nuk ishte më.
Filluan të godasin njëri tjetrin. Grushtat lëshoheshin ndaj kokave, gishtat thyheshin në kafkat e forta, shungullojnë goditjet në pjesët e sipërme të gjokseve, i shkulin njëri tjetrit veshkat, pastaj shtrihen përtokë ashtu të përgjakur duke u përpjekur për të marrë frymë.
Për fat të mirë, filloi bombardimi, gjë që ua sjell mëndtë në kokë, fillimisht vejushave e më pas burrave të fortë, e shpërndahen andej këndej nëpër veëndstrehime dhe bodrume.
Për një muaj a dy heroin nuk e përmendi askush.
Pastaj dikush na foli se lufta do të kishte përfunduar me kohë dhe tani do të gëzonim paqen duke qarë të vdekurit tanë, sikur ai të mos ishte vrarë, sikur të mos e kishte zënë ai plumbi qorr i mallkuar.
