Përktheu: Erion Gjatolli
Deti gjëmonte si kafshë e plagosur. A është deti i uritur? Apo i etur? A ka frikë?
Agimi rrëshqiste përmes vrimave të perdes së hollë. Shtrirë në shtrat, Enrikoja filloi të përshquante konturet e objekteve. I vuri veshin detit teksa e thërriste, si zakonisht, porse këtë herë më i përvuajtur; vajtimi çante oshëtimin e dallgëve, derisa shuhej në breg. Deti po dëneste, diç kishte sjellë ndërmend që tani po e mallëngjente. Kishte parë diçka dhe donte t’ia tregonte. Ç’barrë e rëndë për t’u mbajtur mbi supe: të shohësh gjithçfarë dhe të mbash mend çdo çast, të jesh atje përjetësisht.
Enrikoja u ngrit dhe iu afrua dritares pa bërë zhurmë, për të mos zgjuar gjyshen, vuri syrin në njërën nga vrimat e perdes. Drita përzihej me ar. Retë e kuqërremta e të përholla në horizont. Dhe matanë, në largësi, trupi i detit që frymonte ngadalë, me lëvizje të pafundme, dergjur mbi brazda të arta dhe vjollcë. Enrikoja preku të prerën në kurrizin e dorës dhe nisi ta lëpinte, nga droja se nga plaga mund të rridhte ende gjak. Një plagë si humnerë, që lëkura kish zënë ta mbyllte me kore. Gjyshja e kishte parë në mbrëmje, nuk i ishte dukur asgjë me zarar, por mishi ishte hapur dhe vraja do të mbetej. Ndoshta edhe në krah.
– Burrat kanë vraja, – i tha. – Do të kesh edhe të tjera në të ardhmen. Dhe do të jesh krenar për to.
Ai vështroi fytyrën e saj të qetë, faqet e fishkëta, hundën e vogël dhe të mprehtë. Gjyshja e tij, me trupin e mbledhur në rrudha dhe heshtje, mbuluar me shtresën e zezë të grave të veja, që do t’u bëhej lëkurë deri në ditën e vdekjes. Ajo buzëqeshi teksa i lante plagën, dhe tundte kokën. Buzëqeshte njëlloj si atëherë kur i ati i Enrikos i bërtiste, e palëkundur, si të ishte mendërisht larg, duke kujtuar diçka jo fort të këndshme, por në thelb të parëndësishme. Edhe gjyshja kishte plagë, dy vija paralele në ballë, njëra më lart, dhe tjetra pak më poshtë, dhe një gropëz në mjekër, si e gdhendur me thikë. Njëherë, kur e pyeti si i kishte bërë, ajo iu përgjigj se jeta lë gjurmë te njerëzit. Kurora e kokës së saj të përkulur ndriçonte në të argjendtë, përshkuar nga vija flokësh të errët. Dukeshin të dy në pasqyrën mbi tavolinë: ajo e mbledhur, e thinjur, e brishtë si kurora e një kërpudhe dhe e duruar si rrënjët e saj; Enrikoja i hollë, zgjatur përpara kohe si një luledielli, me supe të ngushta dhe duar tejet të gjata, flokë kaçurrelë që i rriteshin aq shpejt sa i ati ia priste çdo tre muaj, gjithmonë brutalisht, sikur të mos arrinte ta përmbante zemërimin ndaj atyre flokëve aq të dendur, që rriteshin me vrullin e barishteve pas shiut.
– Kaçurrela, – përsëriste i ati, që ndalej tek ajo fjalë dhe e pëshpëriste si mallkim.
– Kaçurrela, – shfrynte, duke tundur gërshërët e rënda, të ndryshkura, që kishte marrë nga shporta e gjyshes. – Do të t’i pres të gjitha, o krijesë jo njerëzore.
Gjyshja ndonjëherë ankohej që flokë kaq të bukur kishin shkuar dëm te një djalë, ndërsa një vajze do t’i bënin më shumë punë.
– Nuk i ngjan asnjërit në familje, ama flokët ia ke marrë mamasë, – i kishte thënë një herë. – Edhe pse as ajo s’i kishte si të tutë, i ke flokët plot jetë. Të sajët sikur e vinin nën vete, sikur e tërhiqnin në dysheme.
Ai pa sërish përmes vrimave të perdes, qerpikët e gjatë përplaseshin mbi pëlhurë. Deti shkëlqente në largësi si një byzylyk i artë. Ishte një mëngjes i butë, i brishtë. Një ditë më parë, togëza e rripit të babait e kishte prerë trupin e Enrikos si thikë. I ati e kishte rrahur dhe më pas kishte ikur. Kur do të kthehej, nuk do të kujtonte arsyen që e kishte yshtur ta rrihte. Por do të shikonte vigjilent në çdo qoshe, duke kërkuar një arsye të re, i fortë si ari, me njërën këmbë të rëndë që e tërhiqte pas zvarrë, si të mos ishte e veta. Hapa të çalë. Të zhurmshëm. Në ato çaste, shqisat e Enrikos ishin aq të mprehta sa që mund t’ia dëgjonte edhe mendimet, veçse nuk kishte mendime në mendjen e të atit, vetëm një grumbull grerëzash që e pickonin nga brenda. Deti shndrit. Babai është si një bidon vere, mbushur me ujë të turbullt, të ndenjur. Ujë që në çdo çast mund të derdhet mbi të. Babai do të përpiqet ta mbytë Enrikon në të. Veçse Enrikon nuk mund ta mbysë. Nëse nevojitet, ai do të bëhet ajër. Do të bëhet shkumë dallgësh. Me sytë e mbyllur do të ndjekë lëvizjen e syve të të babait. I ati do t’i lëshojë goditjen e parë, pa e ditur se po godet guallin e një guaske, një boshllëk të zbrazët. Sepse Enrikoja do të ketë ikur, në anën tjetër. Flokët do t’i të shpërhapen mbi sipërfaqen e ujit. Si alga të zeza që pluskojnë. Fëmija që doli nga lëngu amniotik do të zhytet edhe një herë në ujë.
Shtyu me kujdes kanatin e dritares, duke e ngritur paksa, pa bërë asnjë zhurmë. Gjyshja flinte në një shtrat të ngushtë ndanë murit, në anën tjetër të dhomës, e palëvizshme, me duart e kryqëzuara mbi kraharor, sikur përpiqej të zinte sa më pak vend. Po të zgjohej, do të niste rënkimet e zakonshme, të lehta si rrahjet e orës, por të pafundme. Pse endesh gjithmonë pranë ujit? Vetëm telashe vijnë nga deti.
Ndonjëherë Enrikoja përfytyronte që një ditë do të ngrihej një stuhi e fuqishme, dhe uji do të arrinte deri te pragu derës, e ashtu do ta merrte me vete për ta shpënë larg, deri tek e ëma.
Ndjeu ftohtësinë e lehtë të dyshemesë nën këmbë. Mbylli sërish dritaren dhe bëri përpara, duke vrapuar pa u ndalur, ndërsa këmbët e tij shkëmbenin përshëndetje me gurët dhe rërën, duke u bërë njësh me lagështinë dhe ashpërsinë e tyre.
Me ta parë, deti u ndriçua. Dhimbja u fashit, rrezet e para të diellit shndritën mbi valë. Meqë askush nuk e kishte pyetur ndonjëherë, nuk i kishte treguar askujt pse shkonte çdo ditë të zhytej në ujë. Thjesht shkonte. Aty, deti i vërshonte përbrenda, deri nën lëkurë. E donte detin dhe mendimet i rridhnin tok me të. Detin e kishte brenda, shtresa e lëkurës ishte thjesht kufiri që ndante ujin nga pjesa tjetër e botës. Kur shtrihej në shtrat, trupin ia përkundnin valët që rridhinin ndër trup, duke iu përplasur lehtë në brigjet e lëkurës, deri sa e zinte gjumi.
Si çdo mëngjes, këndoi këngën e tij për detin. Dhe priti përgjigjen nga gjëmimi dhe përkundjen e valëve. Me të hyrë mes shkumës, dallgët e përqafuan. Uji nisi të fëshfërinte, duke i lëmuar vrajat në duar dhe parakrahë, duke ia pickuar lehtë lëkurën, por Enrikoja ndjeu mirënjohje, duke e ditur se si kripa i shëron plagët. Nga larg mund të dallonte shtëpinë e tij, një godinë e rëndomtë në ngjyrë të verdhë, me tarracën e sheshtë, dritare rrëshqitëse të bardha dhe grila plastike. Nuk kishte asgjë të përbashkët me atë shtëpi. Këtu, në ujë, gjente shtëpinë e vërtetë. Me sytë e mbyllur ndiente rrathë drite që i shkëlqenin rreth vetes. Rrezet e diellit i vallëzonin mbi sipërfaqen e qepallave.
I shtrirë me shpinë, vazhdoi të rrëshqiste mbi ujë, derisa deti i dha fund dhe e barti drejt bregut.
Tani ishte në gadishmëri. Me shpinën e përkulur, kokën ulur dhe hundën pranë rërës, filloi të lëvizte, duke vëzhguar nga të dyja anët. Kishte marrë trajtën e një qeni. Po gjurmonte. Ajri ishte i mprehtë, i linte grimca kripe në hundë. Rëra kishte erën e lagështisë, lëkurës së kërmijve dhe trupave të rreshkur të kandilave të detit. Nuk kalonte ditë pa gjetur diçka. Shiritë të gjatë algash që i thurte gërshet, shumë të ngjashme me ato të sirenave. Guaska që bartnin ar, perla dhe gurë akuamarin, xhevahiret që i dhuronte deti ngase e kishte përzemër. Kaq shumë dhurata të vogla. Enrikos nuk i bënin punë të gjitha, por deti ishte i dashur dhe bujar, dhe adhuronte ta lazdronte. Më shumë se çdo gjë tjetër i pëlqente kur deti i sillte lodra. Ambalazhe ëmbëlsirash me fjalë që nuk i njihte. Sende të vogla, ndonjëherë të pavlera, si ndonjë shapkë ose copëza karrigesh plastike. Nuk mund t’i pranonte të gjitha dhuratat dhe më së shumti i linte në plazh. Por ndonjëherë gjente thesare të mirëfillta: një figurinë e personazheve të Pufëve, një shpatë lodër fluoreshente ose një fokë prej gome. Enrikoja e vështroi fokën me dashuri, pastaj u hodh ndër valë për të falënderuar detin, dhe notoi me shpinë, me kokën nën ujë dhe vetëm hundën e nxjerrë mbi sipërfaqe. Deti i pëshpëriti në vesh se ai meritonte gjithë bukuritë e botës, i pëshpëriti se ishte njeri i mirë.
Atë ditë Enrikoja gjeti dy dhurata në plazh: një copë qelqi të lëmuar nga uji, e bukur si një gur smeraldi, dhe një guaskë deti të madhe thuajse sa dora e tij, me guallin e trashë e të mbuluar me shirita të lakuar. E ktheu nga të gjitha anët në pëllëmbë të dorës, dhe e kaloi majën e gishti mbi brezat e ngritura, në vështirësi për ta besuar sa e rëndë ishte. Vijat ngjyrë safir bëheshin të kaltra, e më tej zbeheshin për të marrë nuanca të portokallta, deri në anët e guaskës. Luante melodinë e detit në veshin e tij. E ndjeu në çast se dajës do t’i pëlqente. Kaq do të mahnitej kur ta shihte, sa do ta vizatonte menjëherë.
Enrikoja brofi në këmbë dhe nxitoi përpara, thuajse pa e ndierë rezistencën që i bënte rëra. Papritur ishte bërë erë. Vrapoi diagonalisht me plazhin, duke ngritur re prej rëre pas vetes, derisa ndjeu pickimin e gjilpërave të pishave nën shputat e këmbëve. Një çast mendoi të shkonte në shtëpi për të marrë këpucët, por kjo nënkuptonte rrezikun që të ndeshte të atin. Asnjëherë nuk kishte qenë e qartë se ç’punë e shpinte babanë në qytet, kur do të kthehej, dhe në ç’gjendje shpirtëore do të ishte. Enrikoja kaloi përmes një pyllishtëje të vogël që ndante plazhin nga fshati, dhe vrapoi mbi dheun e ngjeshur, ende i njomë nga lagështira e natës, plot gropa dhe pellgje, ku rrallë herë u binte udha makinave të lodhura e të rrënuara të banorëve. Në njërën anë shtrihej një ullishtë që zbriste me pjerrësi drejt një livadhi pranë plazhit. Në anën tjetër ngriheshin disa kabina pushimi të shëmtuara, ndërtuar atje nga dëshira për qetësi dhe siguri, por pa menduar shumë më tej, të lyera me ngjyra të ndezura dhe vetë-lëvduese, të paracaktaura për të larguar vëmendjen nga shëmtia e tyre. Shtëpitë mbanin depozita të mëdha uji mbi tarraca, sepse asnjë autoritet nuk kish pasur ndonjëherë njohuritë, dëshirën dhe guximin për ta shtrirë rrjetin e ujit deri në fshat.
– S’e kanë për zakon të ankohen pak më shumë, prandaj nuk ndihen, – do të thoshte daja i tij me zemërim.
Sa shumë ngjanin, Tasoja dhe Ana, daja dhe nëna e tij. Binjakë. Kështu i dukeshin Enrikos në fotografi. Vetëm ndonjë ndryshim i vogël në formën e hundës, në gjerësinë e fytyrës dhe në gjatësinë e mjekrës tregonte gjinitë e ndryshme, por formën e syve, trajtat e buzëve dhe flokët i kishin njëlloj. Tasoja kishte dalë i pari nga barku i nënës, ndaj me kalimin e kohës kishte marrë titullin e vëllait të madh. Kishte bërë çmos ta mbronte të motrën, dhe e kishte bërë më së miri, derisa u largua për në Greqi, dhe Ana u martua. Duke parë fotografitë e dasmës së prindërve, Enrikoja kërkonte më kot ndonjë gjurmë të dajës. Tasoja nuk kishte ardhur as kur lindi i nipi. U kthye vetëm kur mori vesh se Ana ishte zhdukur. Endej fshatit duke bërë pyetje, jepte ryshfete, dhe bëri fjalë me dikë deri në pikën që u derdh edhe gjak. Por prapë se prapë fshati heshti. Në fund, hapi “Barin e Anës”, për t’u kujtuar të gjithëve që Ana ishte zhdukur. Për t’ua tronditur sadopak qetësinë. “Një ditë dikush do të vijë në kafene për të më thënë të vërtetën”, përsëriste pa pushim. “Do t’ua nxjerrë vera të vërtetën, o të fëlliqur”.
Kushtu thoshte kur ishte esëll, por edhe kur ishte i dehur.
Shtatë vjet kishin kaluar. Gjatë kësaj kohe njerëzit i kishin sjellë plot fjalë e thashetheme. I linin akuzat mbi banak. Pinin pa paguar, me premtimin se do të sillnin dëshmitarë. Ulnin zërin sa herë përmendnin fajtorin. Mallkonin policin e ffshatit dhe gjithë forcat e rendit. Ndërsa ata që bënin pazare me policët, i shanin më shumë se të tjerët.
Në tetë të mëngjesit, lokali ishte ende i mbyllur, por Konstantini rrinte ulur në banak, miku më i ngushtë i Tasos, ai që vinte herët në mëngjes dhe ikte i fundit në darkë. Në ditët e mira, i binte fizarmonikës, me mprehtësi, me shpirt. Tasoja ia vinte duart mbi supe dhe këndonte, sikur ndër deje t’i rridhnin sirena që digjeshin për detin.
Konstantini i ra lehtë me dorë karriges pranë vetes dhe i afroi Enrikos pjatën me djathë të bardhë, bukë dhe mjaltë.
– Hë djalo, që në të gdhirë u fute në ujë, – e pyeti.
Enrikoja pohoi me kokë dhe buzëqeshi hareshëm.
– Ç’ke gjetur sot, – e pyeti Tasoja.
Enrikoja nxori nga xhepi guaskën blu me nuanca të portokallta dhe e pa me sy përgjërues, ndërsa Tasoja buzëqeshi.
– Shumë e bukur, do ta pikturoj, – i tha.
– U bënë tre muaj që s’bie shi, – psherëtiu Konstantini. – Thonë se atje ku lumi derdhet në det, në lartësinë e Tanisit, dallohet çatia e një anijeje të vjetër që dikur transportonte dru. Mos i harro këto që të them, Enriko.
Enrikoja pohoi me kokë. Pikërisht atëherë mbërritën Adegoja dhe Klodi për kafenë e mëngjesit, si dhe për ndonjë lajm, dhe kur hyri edhe Çelestini, kafeneja, që pak më parë ishte bosh, papritur dukej tejet e vogël për gjithë ata njerëz. Çelestini, që të gjithë e quanin Konçertina, kishte shtat të shkurtër dhe të ngjeshur, shpatulla të ngushta, bark të fryrë dhe një dridhje të lehtë në sy, ama veten e shihte si donzhuan. E shoqja i kishte vdekur e re, nga një sëmundje e zemrës, përpara se të mund të sillte në jetë fëmijë. Thoshte se kishte kaluar aq shumë kohë, sa ndonjëherë duhej të shihte fotografitë për t’ia kujtuar fytyrën, dhe se po të donte, mund të shkonte me çdo grua të qytetit, por e mundonte diabeti dhe djersitej shumë, prandaj për asnjë vajzë nuk kishte vlerë të përshkonte gropat e rrugës deri në qytet. Kur je vetëm mund të kursesh para dhe energji, që më pas t’i shpenzosh për gjëra më interesante, si për shembull për të ngrënë a për të pirë me miqtë.
– Ajo vajza e Karajve është gjysmë gjarpër, gjysmë mace e egër, – tha Çelestini për të nisur bisedën. – Erdhi nga Italia për t’u kujdesur me prindërit dhe më kalon përditë përpara shtëpisë, vetëm që të tregojë cicat që i tunden poshtë fustanit. Konstantin, bjeri pak fizarmonikës te dera, se bën vaki vendos të na bujtë.
Enrikoja u ul ngjitur me murin dhe mbi një tavolinë me një mbulesë plot vrima vendosi guaskat që kishte sjellë në lokalin e dajës, ku ai i mbante në një shportë afër oxhakut. Në fillim i vendoste sipas madhësisë, nga më e vogla tek më e madhja; pastaj sipas formës, nga më e rrumbullakta tek më konikja, dhe më pas sipas ngjyrës, nga më e errëta tek më e çelëta. Pastaj sërish nga e para. Dëgjonte bisedat dhe priste që Konstantini t’i binte fizarmonikës, edhe pse e dinte që ai luante vetëm mbrëmjeve, dhe vetëm pasi miqtë i kishin dhënë mjaftueshëm për të pirë.
Në mesditë vinte Agroni, për të marrë ilaçin e zemrës, gjithmonë në të njëjtën orë, në dymbëdhjetë. Ishte i bindur se duhej shoqëruar me pak raki arre, përndryshe nuk bënte punë. Pasi e pinte, zhytej në mendime, mbështetur në banak, duke ngacmuar hundën me thoin e gjatë, të fortë e të verdhë të gishtit të vogël.
– Nuk jam si ju, – thoshte, – unë e kam merak shëndetin, dhe ta mbani mend që do ta ngre nga një gotë edhe në vakitë tuaja.
Enrikoja mendonte se plaku duhej të ishte në të tetëdhjetat, por Tasoja i kishte thënë se po shkonte gati njëqind vjeç. Kur ecte, Agroni e mbante trupin jashtëzakonisht drejt, si ushtar, dhe vishte përditë të njëjtat pantallona gri, tashmë të vjetruara, të ngritura mbi bark e të shtrënguara me rrip. Nganjëherë Enrikoja e shihte plakun nga larg, teksa zhytej në det në agim, por Agroni nuk e ftonte kurrë t’i bashkohej. Vetëm një herë Enrikoja e kishte pyetur pse e mbante aq të gjatë thoin e vogël, që dukej si kthetër, dhe plaku, pa iu dridhur qerpiku, i ishte përgjigjur se me të shponte zemrat e hardhucave. Që atëherë, Enrikoja nuk i ishte afruar më.
Sidoqoftë, burrat e tjerë në kafene zakonisht e shpërfillnin; vetëm Çelestini qeshte dhe thoshte, duke ngritur gotën: “Një ditë do të rritesh dhe do të bëhesh një vajzë simpatike, Enriko!”
Pas mesditës lokali zbrazej, ndaj Tasoja dhe Konstantini dilnin në verandë dhe pinin duhan. Enrikoja rrinte i përkulur te shkallët. Priste që të dilte miu që banonte poshtë tyre, ose që ndonjë krijesë tjetër e vogël të afrohej të pinte ujë nga tasat e lënë përdhe.
Në largësi kaloi një burrë që nuk kishte vënë këmbë në lokal që kur u hap fjala se ndihmonte të shoqen të lante enët. Një ditë Çelestini e kishte zënë në flagrancë, kur i kishte trokitur në derë për t’i thënë se një makinë me targa të huaja i kishte shtypur pulën.
– Ç’më panë sytë mua, s’ka parë njeri në dynja, – kish thënë me zë të lartë Çelestini në lokal. – E gjeta te legeni me ujë, duke shpëlarë e fshirë pjatat me një leckë! Vetëm përparëse dhe fustan kishte mangut, Efendi Lecka.
Më vonë, i shkretë burrë kishte shpjeguar se të shoqes ia kishte shtrembëruar gishtat reumatizma dhe sa herë që lante pjata, i binin nga duart e i bëheshin copë; fëmijët i kishin larg dhe në shtëpi s’kishin njeri tjetër t’i ndihmonte.
– Le të thotë ç’të dojë tani, më mirë të të dalë syri se nami, – e mbylli bisedën Çelestini.
Që atëherë, gjithë fshati nisi ta thërriste plakun Efendi Lecka, ndërsa Çelestini i thoshte Legeni, sepse sipas tij, edhe Efendi Lecka ishte lëvdatë për atë palo burrë.
– Kush e di, – mendonte ndonjëherë Çelestini, – mbase ka edhe të tjerë si ai në fshat, por dinë të fshihen më mirë.
Ama shokët e lokalit e siguronin se vetëm një Leckë kishte fshati.
Enrikoja ngriti dorën për të përshëndetur Efendi Leckën, i cili ia ktheu përshëndetjen nga larg, edhe në drejtim të Tasos. Pranë tyre rendi një mace që dukej herë pas here në lokal dhe hante gjithçka që i hidhnin, edhe bukë e patate. Enrikoja e kishte parë disa herë të kalonte vrik me ndonjë hardhucë a ndonjë harabel ndër dhëmbë. Një herë i kishte zënë rrugën për të shpëtuar krijesën e gjorë, por shpejt e kuptoi se ishte e pamundur ta detyroje macen të hiqte dorë nga preja, edhe sikur t’i ofroje një copë mishi. Një tjetër herë, bashkë me Tason, e kishin ndalur macen me një gushëkuq që i përpëlitej në gojë. I kishin hedhur një tas ujë kokës, por ajo nuk kish dashur t’ia dinte; dëgjuan kërcitjen e kockave të brishta që thyeshin nën morsën e nofullave të saj. Macja i kishte vështruar, me sytë që i shndrisnin, sepse sapo kishte ndierë atë tingull t’i përhapej nëpër trup dhe e dinte se kishte fituar. Ç’t’i bënin? E lanë të ikte, ndërsa Enrikoja i dha pak kos, disa copa pule dhe bukë, me shpresën se ashtu do të shpëtonte qoftë edhe vetëm një krijesë tjetër.
Matanë kaloi polici i fshatit mbi një biçikletë rrangallë, pa i hedhur sytë drejt tyre. Kishte ardhur në lokal vetëm një herë, por Tasoja i ishte afruar dhe i kishte pëshpëritur diçka në vesh. Që nga ajo ditë, polici nuk ishte dukur më.
Enrikoja mori një laps, letër dhe një guaskë, dhe ia vendosi përpara Tasos. Daja hodhi sytë tek dora e djalit, tek plaga që po mbyllej ngadalë, pastaj e pa në sy.
– Burrat kanë vraja, – murmuriti Enrikoja.
– Të gjithë kanë, – i tha Tasoja. – Ama është më mirë të mos kesh.
Enrikoja mendoi se dajës po i dridhej dora teksa, pezull mbi letër, vizatoi në ajër konturet që pas pak çastesh do të shfaqeshin në fletë në formën e një guaske. Flokët e tij të gjatë e kaçurrelë hidhnin hije që vallëzonin mbi fletën e bardhë. Në atë çast, Enrikoja mendoi se daja i ngjante së ëmës. Mamasë së ëmbël të fotografive, ajo për të cilën askush nuk pranonte t’i tregonte asgjë. Mami Ana, që ai nuk e mbante mend. Mami, që ishte zhdukur dy vjet pasi ai lindi, sepse ishte kthyer në sirenë.
– Të rreh shpesh, – pyeti Tasoja, pa e ngritur lapsin nga letra.
Enrikoja tundi kokën, pa thënë as po, as jo. Sa herë quhej “shpesh”? Çdo ditë? Jo. Ndonjëherë mjaftonte që të dorëzohej pas goditjes së parë dhe të rrëzohej përdhe, dhe atëherë i ati ndalej, largohej, sikur t’i ishte kujtuar diçka, ndonjë punë më e ngutshme.
Gjyshja thoshte se në thelb i ati kishte zemër të mirë, por Enrikoja mendonte se ishte thjesht dembel. E humbiste shumë shpejt interesin për ta rrahur të birin. Nuk kishte durim të përkulej për ta goditur përsëri; rrallë e qëllonte me këmbë, më shpesh përdorte duart, rripin apo një shkop. E shikonte drejt e në sy. Si i barabartë me të barabartin, edhe pse nuk ishin të tillë. Gjyshja i thoshte të ndalej, ndryshe do ta vriste, por ai përgjigjej se djali e mbante drurin. Duhej të ishte i fortë si ai vetë. Një ditë do t’i rrihte ai fëmijët. prandaj duhej t’ia merrte dorën asaj pune. Duhej ta njihte ndjesinë në lëkurën e vet. Duhej të bëhej i fortë. Burri duhet të jetë i përgatitur. Jeta do t’i nxirrte përpara gjëra më të këqija se kaq. Dhe nuk duhej të qurravitej. Tek e fundit, gjithçka bëhej që t’i mësonte të mos qante.
– Bie shiu, pikë, pikë, pikë, – këndonte ndër dhëmbë Tasoja dhe e tërhoqi Enrikon pranë vetes. Ai lëkundej në krahët e dajës ashtu siç bënte në ujë. Sa lot kishte derdhur deti për t’u bërë aq i kripur?
Fshiu fytyrën, e puthi dajën në tëmtha, edhe pse nuk e kishte zakon, futi një guaskë të rëndë e të rrumbullakët në xhepin e pantallonave të shkurtra, mbylli zinxhirin me kujdes dhe rendi drejt lumit. E dallonte edhe nga larg majën e turbullt dhe të ndryshkur të një anijeje që ngrihej mbi ujë. Aty pranë, lumi vërshonte për në det dhe rryma ishte e fortë, por Enrikoja nuk kishte frikë. Uji mund ta merrte me vete, por kurrë nuk mund ta mbyste. Hoqi bluzën dhe u hodh. Deti është i madhërishëm. Mund të vriste këdo, po të donte. Edhe i ati mund të vriste këdo, po të donte. Por deti është i mirë me Enrikon, deti e përqafon, e do. As babai nuk do që ta vrasë. Ai di kur duhet ta mbajë dorën. Ndonjëherë Enrikoja nriku mendon se edhe një grusht më shumë dhe do të vdesë. Jeta do t’i dalë nga trupi, bashkë me frymën. Në ato çaste, ai bëhet det; vetëdija i lëkundet si valët. Por babai di kur të ndalet. Si të mos ia marrë jetën. Si të lërë pak nga ai për më vonë. Enrikoja i përket babait dhe familjes së tij, kështu ka qenë ngahera, dhe kështu do të jetë gjithmonë.
Notoi deri te anija dhe u zhyt. Trupi metalik dukej si një balenë e ndryshkur. Notoi përgjatë gjithë trupit të anijes nën ujë, duke fërkuar gishtat në cepat e ashpër. Kapur mbi sipërfaqen e gërryer kishte guaska, kërmij dhe anemone deti, këto e tërhiqnin më shumë. Butësi e strukur brenda një mburoje pikëlore dhe të ngurtë. Sipërfaqja e rregullt e metalit të ngrënë nga ndryshku nën gishta. Zgjatime të purpurta që valëviteshin dhe trungu i gjatë i errët. Një dritë e paskajshme mbi krye, një thellësi e pafund nën këmbë. Ujë i pakufishëm. Kohë e pakufishme.
Kur Enrikoja më në fund doli në sipërfaqe, në dritën e artë përpara perëndimit, trupi i tij kishte shkëlqimin e bakrit. Përpara tij ngriheshin muret ngjyrëmjaltë të dunave të rërës, të përshkuara nga vijëzat më të errëta të tokës, sikur dikush të kishte shtruar shiritë grafiti mbi një qilim floriri. Në largësi, Enrikoja pa dy figura të vogla majë një shkëmbi, që mbanin një ngarkesë të gjatë me krahët e shtrirë. Rrahu qepallat. Pa u menduar gjatë, notoi drejt tyre: njëri i bërtiti diçka tjetrit, derisa më në fund i ngriti të dy duart, duke e lënë objektin që mbante të binte në tokë. Më pas edhe tjetri e la ngarkesën përdhe. Enrikoja përshqoi një burrë me shtat të gjatë dhe të ngjeshur, që ecte me vështirësi në drejtim të kundërt, por pas një çasti u kthye. Përsëri bërtiti diçka drejt personit që i qëndronte përballë. Enrikoja është i shpejtë në ujë, dhe figurat si shkopinj filluan të bëheshin më të qarta përpara tij, duke përftuar detaje, edhe pse të dy burrat i kishin kokat të mbuluara me kapuç. Përsëri kapën ngarkesën që mbanin në duar dhe me një lëvizje të shpejtë e hodhën në ujë. Ato çaste rrezet e diellit ia verbonin shikimin, por tashmë siguria ia kish behur: ngarkesa që dy burrat hodhën në ujë ishte trupi i një njeriu; një rrjetë e hollë flokësh të gjatë femërorë u përhap në ajër, forma ra si gur, dhe më pas një zhytje e shurdhët në ujë u përhap në heshtje, sikur një bombë të kishte shpërthyer përpara tij.
U zhyt. Të harronte çfarë kishte parë. Të shihte me sytë e tij. Por asgjë nuk dallohej përtej thellësive të errëta dhe të tejdukshme. Kur doli në sipërfaqe, nuk kishte më njeri mbi shkëmb. Notoi drejt vendit ku kishin flakur trupin në ujë, por sipërfaqja u qetësua shpejt, sikur deti ta ketë gëlltitur trupin, sikur ai trup t’i përkiste. Enrikoja zhytet vazhdimisht, mbushet thellë me frymë dhe zbret në ujë. Shikon në çdo drejtim, por nuk sheh asgjë. Asnjë gjurmë të trupit, asnjë gjurmë të flokëve. Vetëm tufa të shndritshme peshqish dhe shiritë algash që shkëlqejnë nën ujë.
Del përsëri në sipërfaqe. Rrezet e diellit kanë marrë ngjyrat e zjarrit, hijet janë shtrirë më gjatë. Përsëri zhytet nën ujë, duke zbritur gjithnjë e më poshtë, i palëvizshëm, në errësirën dhe heshtjen e thellësive.
Dhe papritmas dëgjon një këngë, në fillim e largët, si uturima e erës, e më pas trupin ia përshkon një tingull drithërues, lemeritës.
Noton drejt bregut. Ecën përgjatë plazhit, përmes rërës, e cila nën këmbët e tij kthehet në ar të vjetruar. Guaska në xhep i rëndon si shkëmb. Ecën me hapa të ndagaltë, si i hipnotizuar, megjithëse nuk e di se çfarë sapo ka parë, ku po shkon ose çfarë po matet të bëjë.
Këmbët e çojnë drejt shtëpisë, dhe sapo dallon godinën e thjeshtë me ngjyrë të verdhë në largësi, një dridhje ia shkund trupin, sepse shtëpia ku ka kaluar gjithë jetën i duket e huaj, sikur ai të mos i përkiste më atij vendi apo kësaj bote.
Kalon nga dera e hapur, hyn brenda dhe shikon babanë, një siluetë e palëvizshme ulur në divan, i përhumbur deri në pajetësi.
Nxjerr guaskën nga xhepi dhe mbledh grushtin. Ndien peshën nën gishta dhe fortësinë e kapakëve të saj. Mjafton të afrohet dhe ta godasë babanë në njërin nga tëmthat, atje ku kafka është më e brishtë. Ta godasë, disa herë, me lëvizje të rregullta, përsëri e përsëri, pa pushim, ashtu si goditjet e të atit që dukeshin të pafundme kur Enrikoja e shikonte nga perspektiva e dyshemesë derisa ai mbetej pa frymë.
Mjafton ta godasë me guaskë dhe i ati do të brofë më këmbë si një kafshë e tërbuar, do të fillojë ta godasë Enrikon verbërisht, derisa të humbasë vetëdijen, derisa jeta të rrjedhë nga djali bashkë me gjakun e tij.
Shikon blunë e çeliktë të syve të babait, atje ku nuk ka asnjë gjurmë deti, asnjë hije dëshire për të.
– Ik tutje, – i thotë babai. – Çfarë do? S’kam takat të të rrah sot.
Enrikoja afron guaskën në vesh dhe dëgjon një pëshpëritje. Ajo po e thërret. E lëshon guaskën dhe vrapon në oborr, pastaj rend në rërë, që në dritën e perëndimit duket si pluhur korali.
Hyn në ujë. Dhimbja shndërrohet në shkumë valësh që përplasen në breg, duke lënë pas shiritw shndritës në rërë.
Po sikur dielli të mos perëndojë kurrë? Po sikur të qëndrojë përgjithmonë i varur si një top i kuq mbi horizont? Ai, deti dhe dielli do të ngrijnë dhe do të shndërrohen në një imazh. Enrikoja do të tretet në det. Do të bëhet det.
Tani duhet thjesht të notojë përpara, pa fund.
Zemra i rreh me një ritëm krejt të ri, me ritmin e detit dhe të valëve.
Me majën e gishtit prek membranën mes gishtave. Ndien trupin t’i përzgjatet dhe imtësohet, këmbët t’i bashkohen për t’u bërë bisht, dhe në çast lëkurën ia mbulon një shtrëse e dendur dhe e rëndë luspash. Tani është gati. Diku në largësi, matanë horizontit, dëgjon një këngë.
