Dorëheqja e parë është nxjerrë si tregim nga romani Në kërkim të kohës së humbur dhe është botuar me disa autorë të tjerë francezë. Aty tregohet pafajësia fëmijërore dhe pasioni i një mëme të dashur. Duke lexuar tregimin të rrëmben një mallëngjim dhe një emocion i thellë për ato skena të papërsëritshme familjare. Kjo është mënyra me të cilën di të shkruajë vetëm Marcel Proust-i.
Unë nuk ia ndaja sytë mëmës. E dija se kur të uleshim në tryezë, nuk do të më jepnin leje të qëndroja aty gjatë gjithë darkës dhe që për mos ta kundërshtuar tim atë, mëma nuk do të pranonte ta puthja disa herë në sy të të gjithëve, siç do të kisha vepruar po të isha në dhomën time. Gjithashtu, në dhomën e ngrënies kur e ndieja se po afrohej ora e caktuar, unë zija të bëja me atë puthje që do të ishte tepër e shkurtër dhe e shpejtë, gjithçka që mund të bëja fill i vetëm, zgjidhja me sy vendin, përgatitesha që në sajë të këtij fillimi me mend të puthjes, t’i kushtoja krejt minutën që do të më falte mëma, përfytyroja faqen e saj në buzët e mia, ashtu si një piktor që duke siguruar vetëm seanca të shkurtra pozimi, bën gati paletën dhe ravijëzon me mend sipas skicave, tërë atë që gjithsesi mund të vizatonte në prani të modelit. Por, para se të shtrohej darka, gjyshi pati mizorinë e pavetëdijshme të thoshte: “Vogëlushi duket i lodhur, do të ishte mirë të ngjitej për të fjetur. Për më tepër, sonte do të rrimë vonë”. Dhe im atë, që nuk u përmbahej me aq përpikëri rregullave, sa ç’u përmbaheshin gjyshja dhe mëma, tha: “Epo mirë, shko të flesh”. Unë desha ta përqafoja mëmën, por në atë çast u dëgjua tringëllima e zilkës. “Ik tani, lëre mëmën, i keni thënë mjaft njëri-tjetrit natën e mirë kështu, këto gjeste janë qesharake. Hë, pra nisu!”. Dhe m’u desh të largohesha menjëherë e të ngjisja çdo shkallare, siç thotë një shprehje popullore, “kundër dëshirës”, kundër zemrës që vlonte të kthehej pranë mëmës, sepse duke më puthur ajo s’i kishte dhënë leje zemrës sime të më ndiqte pas! Shkallarja e nëmurku më duhej të ngjitesha përherë i pikëlluar, lëshonte një aromë vërniku, që në njëfarë mënyre kishte përftuar dhe shkrirë në vetvete atë lloj të veçantë hidhërimi që përjetoja çdo mbrëmje e që ndoshta ishte ndjeshmëria ime që e bënte të tillë.
Me t’u ngjitur në dhomën time, m’u desh të zija të gjitha daljet, të mbyllja kanatat, të hapja varrin tim duke shprishur mbulesat e të vishja këmishën e natës si qefin. Megjithatë, para se të varrosesha në shtrat, pata një ndjesi kundërshtimi, desha të provoja një dredhi si i dënuar që isha. I shkrova mëmës duke iu lutur të ngjitej për një gjë të rëndësishme, të cilën nuk mund t’ia thosha në letër. U trishtova, sepse Fransuaza, kuzhinierja e hallës, që i kishin thënë të kujdesej për mua që kur ishim në Kombre, nuk pranoi ta merrte letrën. Isha i bindur se ajo e kishte aq të pamundur t’i çonte një porosi mëmës, në mes të bisedës kur kishte njerëz, sa ç’do t’i dukej një portieri teatri që t’i dorëzonte një aktori letër kur luante në skenë. Për gjërat që mund të bëhen ose s’mund të bëhen, ajo kishte një kod të rreptë, me shumë pika dhe me hollësi; si ato ligjet antike që përbri përshkrimeve rrëqethëse siç është masakrimi i fëmijëve të gjirit, ndalojnë me një delikatesë të tepruar zierjen e mishit të kecit në qumështin e së ëmës, apo ngrënien e dellit të kofshës së bagëtive. Duke e gjykuar nga kryeneçësia e beftë që shfaqte për të mos kryer disa porosi që i jepnim, ai kod dukej se lidhej me komplekset sociale dhe me stërhollimet mondane, të cilat nuk ia kishte frymëzuar as rrethi shoqëror e as jeta e saj si shtëpiake fshati. Në ndonjë rast, neni i kodit për të cilin kishte të ngjarë që, përveç po të binte zjarri, Fransuaza nuk do të shkonte ta trazonte mëmën në prani të zotit Suan për një njeri kaq pa rëndësi, siç isha unë, shprehte nderimin që kishte ajo për prindërit – njëlloj si për të vdekurit, priftërinjtë e mbretërit, – por edhe për të huajt, të cilëve u shprehim mikpritje, u tregojmë respekt që mbase do të më kishin prekur po t’i kisha lexuar në faqet e një libri, por që përherë më bezdiste kur e dëgjoja nga goja e saj, nga ai ton i rëndë e mallëngjyes që kishte kur fliste për këtë gjë e aq më tepër atë mbrëmje kur karakteri i shenjtë që i jepte ajo darkës, e shtynte të mos pranonte ta prishte seriozitetin e ceremonisë. Për t’i dhënë të drejtë vetes, unë nuk ngurrova ta gënjeja e t’i thosha që s’isha unë që kisha dashur t’i shkruaja mëmës, por ishte ajo që, duke u ndarë, më kishte porositur të mos harroja t’i ktheja përgjigje lidhur me diçka që m’u lut ta kërkoja; dhe se do të zemërohej shumë keq, nëse nuk i shkruaja dy fjalë. Më duket se Fransuaza nuk më besoi, sepse ashtu siç ishin parandjenjat e njerëzve primitivë më të fuqishme se tonat, ajo e përcaktonte menjëherë të vërtetën që doje t’i fshihje, nëpërmjet disa shenjave të pakapshme për ne; e vështroi zarfin pesë minuta me radhë, sikur shqyrtimi i letrës dhe mënyra e shkrimit do t’i shpjegonin natyrën e përmbajtjes ose do t’i mësonin se ç’neni të kodit të saj duhej t’i referohej. Pastaj ajo doli me një pamje të përunjët që dukej sikur thoshte: “A nuk është fatkeqësi për prindin të ketë një fëmijë të tillë!” U kthye pas pak për të më njoftuar se ishin ende duke ngrënë akulloren dhe se qe e pamundur për kamarierin t’ia jepte letrën tani para të tjerëve, por që, kur të ishin duke larë duart, do ta gjente mënyrën për t’ia dërguar mëmës. Sakaq ankthi im ra; tashmë nuk ishte si pak më parë; pra nuk qeshë ndarë me mëmën për deri të nesërmen; meqë i shkoi letra ime, – sigurisht duke e zemëruar (mbase dyfish, sepse kjo taktikë më nxirrte qesharak në sytë e Suanit) – së paku po hyja i padukshëm e i mrekulluar në atë kthinë ku ajo do t’i fliste në vesh Suanit për mua, në atë dhomë ngrënieje të ndaluar e armiqësore, ku më dukej se rrinin fshehur kënaqësi egoiste dhe tmerrësisht të trishtuara, ngaqë mëma i shijonte larg meje. Ankthi hapej si një frutë e pjekur që zbutet dhe çan lëkurën, derdhej e projektonte gjer në zemrën time të dehur sytë e mëmës duke lexuar fjalët e mia. Tashmë nuk isha më larg saj; pengesat ishin zhdukur: një fill i mrekullueshëm na bashkonte. S’ishte vetëm kjo: mëma do të vinte patjetër!
Sëkëlldia që më kapi atypari, lidhej me mendimin se Suani do të ishte tallur keqas po ta kishte lexuar letrën time dhepo ta kishte zbuluar qëllimin ose në të kundërt – siç e mësova më vonë, atë e kishte bërë të vuante për vite të tëra një ankth i ngjashëm – askush më mirë se ai nuk do të kishte mundur të më kuptonte; ankthin që ndihet kur krijesa që duam është duke shijuar kënaqësi, atje ku nuk jemi ne kur nuk mund të vemi me të, atij ia kishte mësuar dashuria. Dashuria është e paracaktuar për një gjë të tillë; por kur ka hyrë te ne përpara se të na shfaqet në jetë, siç ndodhi tek unë, ajo pluskon duke pritur e vagullt dhe e lirë, pa ndonjë objekt të përcaktuar për t’u vënë në shërbim të një ndjesie sot, në shërbim të një tjetre nesër, herë-herë si dhembshuri prej biri e herë-herë si miqësi për një shok. Dhe gëzimi që provova kur u kthye Fransuaza e më tha se letra do t’i shkonte mëmës – edhe Suani e njihte këtë gëzim mashtrues – qe i madh.
[…] Mëma nuk erdhi dhe, pa pyetur për sedrën time, (duke treguar kujdes që historia me diçkanë të mos përgënjeshtrohej), më dërgoi këto fjalë me Fransuazën: “Mos prit përgjigje”, që unë prej kohësh e kam dëgjuar aq e aq herë në gojën e portierëve të hoteleve luksoze ose në gojën e shërbëtorëve të shtëpive të bixhozit, t’ia transmetojnë ndonjë vajze të gjorë që çuditet: “Si, nuk të tha gjë? Kjo është e pamundur! Sidoqoftë ju ia dhatë letrën time. Epo, do të pres edhe pak”. Dhe – ashtu siç e siguron ajo veten, se s’ka nevojë për ndihmën e portierit e që rri aty duke dëgjuar ndonjë bisedë të rrallë për kohën që shkëmben portieri me ndonjë gjahtar – unë e shkagova ofertën duke ithënë Fransuazës të më bënte shurup ose të rrinte me mua, u shtriva dhe mbylla sytë duke u përpjekur të mos dëgjoja zërin e prindërve që pinin kafe në kopsht. Por pas disa sekondash, ndryshe nga sa kisha besuar, duke u afruar çasti që do ta shihja, po më rëndonte ideja se mund të flija pa e parë mëmëndhe rrahjet e zemrës po bëheshin përherë e më të trishta, sepse unë e shtoja tronditjen duke i këshilluar vetes një qetësi që ishte pranim i fatkeqësisë sime. Papritur ankthi im iku, më pushtoi një lumturi siç ndodh kur fillon të veprojë një ilaç i fuqishëm që na largon dhimbjen: mora vendim të mos bëja asnjë përpjekje për të mbyllur sytë pa parë mëmën; duhet ta përqafoja me çdo kusht, megjithëse isha i sigurt se do të rrija pa folur me të për një kohë të gjatë. Qetësia që erdhi pas ankthit, më mbështolli me një ngazëllim të jashtëzakonshëm. Jo më e paktë se pritja, qe etja dhe frika e rrezikut. Hapa dritaren pa zhurmë dhe u ula në fund të shtratit, nuk bëja asnjë lëvizje, që të mos më dëgjonin ata poshtë. Edhe gjërat jashtë dukeshin të ngrira në një kujtesë memece, si të mos donin ta turbullonin dritën e hënës, e cila, duke dyfishuar dhe sprapsur çdo gjë nga zgjerimi i pasqyrimit të vet, më i ngrydhët e më konkret se ajo vetë, kishte holluar dhe njëkohësisht e kishte zmadhuar peizazhin si një plan të palosur gjer në çastin që e zbulojmë. Ndonjë gjethe gështenje lëvizte, por fërgëllima e saj e përpiktë, e plotë, e nuancuar gjer në ngjyrimet më të imta dhe bukuria e saj e përkryer, nuk bashkohej me pjesën tjetër, nuk shkrihej me të, mbetej e veçuar. Të shpalosura mbi këtë heshtje që nuk përthithte asgjë, zhurmat më të skajshme, ato që duhej të vinin nga kopshtet e anës tjetër të qytetit, hapeshin lehtë – lehtë me një përsosje të tillë, sa dukeshin sikur bënin së largu pianisimon e tyre, si ato motivet nën surdinë që luheshin nga orkestra e konservatorit, që megjithëse i dimë përmendësh, na duket sikur i dëgjojmë jashtë sallës së koncertit dhe se gjithë ata që kishin shkuar dikur – edhe motrat e gjyshes kur Suani u tregonte vendet – zgjasnin veshin, sikur të dëgjonin për fitoret e largëta të një ushtrie në mësymje, e cila nuk duhej ta kishte kaluar ende rrugën Trevis.
Unë e dija se pozita në të cilën e vija veten, para së gjithash, ishte ajo që mund të kishte për mua pasojat më të rënda, në të vërtetë më të rënda sesa mund t’i kujtonte një i huaj, nga ato që ai beson se shkaktojnë gabimet përnjëmend të pafalshme. Por në edukatën që më jepnin, radha e gabimeve nuk ishte e njëjtë si për fëmijët e tjerë, dhe prindërit e mi e kishin bërë zakon të më vinin njëlloj para përgjegjësisë (sepse pa dyshim s’kishte nga ato, të cilave duhet t’u ruhesha më shumë). Ato gabime siç e kuptoj tani, kanë të përbashkët se i bëja teksa i dorëzohesha një shtyse nervore. Gjithsesi kjo fjalë atëherë nuk përdorej dhe nuk përmendej origjina e saj që do të më detyronte të besoja, se më falej të bija në atë gabim, apo ndoshta, isha i pazoti t’i bëja ballë. Sidoqoftë, unë i njihja mirë si ankthin që u paraprinte ashtu edhe seriozitetin e dënimit që i pasonte; e dija gjithashtu se gabimi që kisha bërë pak më parë, ishte njëlloj si të tjerët, për të cilët isha ndëshkuar rreptë. Nëse dilja në shkallë gjatë çastit që mëma do të ngjitej për të fjetur dhe po të më shihte që isha ngritur për t’i thënë përsëri natën e mirë në korridor, nuk do të më mbanin në shtëpi, do të më nisnin që të nesërmen në kolegj. Kjo ishte e sigurt. Mirë, pra! Do të ishte më e thjeshtë të hidhesha nga dritarja pesë minuta më vonë. Ajo që dëshiroja tani ishte mëma që t’i thosha natën e mirë. Kisha shkuar shumë larg në rrugën që më çonte në përmbushjen e kësaj dëshire, prandaj s’mund të kthehesha pas.
Dëgjova hapat e prindërve që përcillnin Suanin; nga zilja e derës e kuptova se ai u nis, prandaj dola në dritare. Mëma pyeste tim atë në i ishin dukur të mirë karkalecat e detit dhe nëse zoti Suan kishte marrë fëstekë dhe akullore me kafe. “Mua nuk m’u duk keq, tha mëma. Kur të vijë përsëri duhet të përdorim një parfum tjetër “. – S’rri dot pa thënë se më duket që Suani ka ndryshuar, tha halla e madhe, ai ngjan si plak!”. Halla çuditej që e shihte më të moshuar nga ç’e mendonte. Ajo ishte mësuar të shihte te Suani atë adoleshentin e dikurshëm. Dhe prindërit e mi veç kësaj filluan ta quajnë jonormale këtë plakje. “Më duket se ai ka shumë telashe me atë shejtankë grua që shoqërohet në sy të të gjithë Kombreit me njëfarë zotërie Sharlis. Tërë qyteti i merr nëpër gojë”. Mëma shtoi se megjithatë kishte ca kohë që ai nuk dukej edhe aq i brengosur. “Sidoqoftë përherë e më rrallë e bën atë gjest që e ka krejt si i ati, të fshijë sytë e të kalojë dorën mbi ballë. Më duket se në të vërtetë ai nuk e do më atë grua.” – Sigurisht që s’e do më, u përgjigj gjyshi.- Ka kohë që kam marrë një letër prej tij për këtë çështje, por iu përgjigja se unë s’mendoja si ai. Ajo letër i shpreh qartë ndjenjat e tij, së paku ato të dashurisë për gruan e vet. Pa shiko! Ju nuk e falënderuat për Astin, – shtoi gjyshi, duke u kthyer nga dy të kunatat? – Si nuk e paskemi falënderuar! Ta themi midis nesh, unë ia kam kthyer me shumë delikatesë, u përgjigj hallë Flora. – Po, ti e bëre këtë në mënyrë të shkëlqyer: ishte e admirueshme, tha teto Selina. – Edhe ti u tregove e shkëlqyer. – Po, jam krenare për ato që thashë. – Si, këtë e quani falënderim ju! – thirri gjyshi. – Unë e dëgjova këtë, por e marrtë djalli, s’e kuptova se ishte për Suanin. Të jeni të sigurta se ai s’ka kuptuar gjë fare. -Por, shiko, Suani s’është i pagdhendur, e them me bindje se ai e ka kuptuar. Megjithatë unë nuk mund t’i numëroja shishet dhe çmimet e verës!”.
Im atë dhe mëma qëndruan vetëm dhe u ulën një çast; pastaj im atë tha:„Mirë! Po deshe ngjitemi të flemë. – Si të duash, i dashur, sidoqë s’kam pikë gjumi; një kafe aq e lehtë me atë çikë akullore ma hoqën fare gjumin; por më duket se drita e aneksit është ndezur e meqë Fransuaza e gjorë është duke më pritur, po i them të ma zbërthejë jelekun sa të zhvishesh ti”. Dhe mëma hapi derën e thurur të tremes që dilte mbi shkallë. Pas pak e dëgjova të ngjitej për të mbyllur dritaren. Unë dola pa zhurmë në korridor; zemra më rrihte aq fort, sa nuk mund të ecja më tutje; sidoqoftë nuk ishin rrahje nga shqetësimi, por nga tronditja dhe gëzimi. Në parmakun e shkallës u duk dritëza që shpërndante qiriri i mëmës. Pas pak e pashë atë vetë e iu hodha në qafë. Në fillim, ajo më vështroi e habitur, duke mos e kuptuar se ç’po ndodhte. Më pas, fytyra i mori një shprehje të ftohtë, s’më tha as edhe një fjalë, dhe, ç’është e vërteta për një gjë më të vogël se kaq, ajo s’më fliste për ditë të tëra. Sikur të më kishte thënë një fjalë mëma, kjo do të thoshte se ishim pajtuar e se mund të flisnim. Por qe e tmerrshme. Më priste heshtja. Grindja do të kishte qenë diçka foshnjarake përpara këtij ndëshkimi të rëndë. Mëma dëgjoi tim atë që ngjitej dhe, për të shmangur skenën që mund të ndodhte, më tha me një zë ku regëtinte mëria: “Ik, ik shpejt, së paku mos të të shohë yt atë duke pritur kështu si i çartur nga mendtë!”. Por unë i thosha: “Eja të më thuash natën e mirë” dhe ndërkohë që shihja i lemerisur mbi mur pasqyrimin e qiririt të tim eti që tashmë po ngjitej, e përdorja afrimin e tij si një mjet shantazhi, sepse shpresoja që mëma, duke më kundërshtuar ngaqë s’donte të më gjente babai ende atje, do të më thoshte: “Shko në dhomën tënde, se erdha”. Por ishte vonë, shumë vonë, im atë ishte përpara nesh. Pa dashur unë pëshpërita me vete këto fjalë që s’i dëgjoi njeri: “Më mori lumi”.
Nuk ndodhi ashtu. Im atë vazhdimisht nuk e shihte shumë të arsyeshme të veproja siç ishte pranuar në marrëveshjet me mëmën dhe gjyshen, sepse nuk e çante kokën për “parimet” dhe nuk mbante me vete librin Të drejtat e njeriut. Për një arsye fare të rastësishme, ose fare pa shkak, ai në çastin e fundit ma ndalonte një shëtitje krejt të zakonshme, aq të shumëpritur që s’mund të ma mohonin, pa shkelur betimin, siç bëri atë mbrëmje kur shumë kohë para orës rituale më urdhëroi të shkoja për të fjetur. Por edhe ngaqë nuk udhëhiqej nga parimet (në kuptimin që i jepte kësaj fjale gjyshja), ai nuk qe nga ata njerëz që s’tunden nga e vetja. Ai më vështroi paksa me një pamje të çuditur e të sertë, pastaj sapo mëma i shpjegoi me disa fjalë të palidhura se ç’kishte ndodhur, ai i tha: “Shko, pra, me të, meqë the se nuk ke gjumë, qëndro pak në dhomën e tij, unë s’kam nevojë për gjë. – Por, i dashur, u përgjigj me gjysmë zëri mëma, në kam apo s’kam gjumë, kjo nuk ngre peshë fare, nuk mund ta mësojmë këtë fëmijë… – S’është fjala për ta mësuar, – tha im atë duke ngritur supet,- ti e sheh se vogëlushi ka një brengë, duket në fytyrë që është i trishtuar ky fëmijë, dale, ne nuk jemi xhelatë! Kur të sëmuret, do të jetë vonë. Meqë ka dy shtretër në dhomën e tij, thuaj Fransuazës të përgatisë shtratin e madh dhe fli sonte pranë tij. Atëherë, natën e mirë! Unë që s’jam aq i shqetësuar sa ju, po shkoj të fle”.
Nuk mund ta falënderonim tim atë; do ta kishim acaruar me atë gjë që ai e quante ndjeshmëri e tepruar. Unë nuk guxoja të lëvizja; ai ishte ende përpara nesh, trupmadh, veshur me këmishë të bardhë nate, nën shallin prej kashmiri ngjyrëvjollcë e trëndafili që e lidhte rreth kokës qëkur i kishte filluar nevralgjia, me gjestin e Abrahamit që i thotë Sarës të niset me Isakun, në gravurën e Benozzo Gozzolit, të cilën ma kishte dhuruar zoti Suan. Ka vite që ka ndodhur kjo. Muri i shkallares ku pashë të ngjitej vezullimin e qiriut të tij, s’është më. Edhe tek unë shumë gjëra që pandehja se ishin të përjetshme, janë shembur dhe kanë zënë vend gjëra të tjera që më kanë sjellë vuajtje e gëzime të reja, të cilat s’do të kisha mundur t’i parashikoja atëherë, ashtu siç e kam vështirë t’i kuptoj tani vuajtjet dhe gëzimet e dikurshme. Gjithashtu ka kohë që im atë nuk mund t’i thotë mëmës: “Shko me vogëlushin!”. Mundësia e orëve të tilla nuk do të përsëritet kurrë më për mua. Por, ka ca kohë që kur mbaj vesh, kam filluar t’i shquaj fare qartë dënesat që arrita t’i përmbaja para tim eti dhe që shpërthyen, sapo mbeta vetëm për vetëm me mëmën. E vërteta është se ato s’kanë për të pushuar kurrë; dhe vetëm ngaqë tani jeta gjithnjë e më tepër vjen duke u fashitur rreth meje, i dëgjoj sërishmi, si ato kambanat e manastireve që nuk i lënë zhurmat e qytetit të dëgjohen gjatë ditës, aq sa kujton se janë ndalur, por që zënë të kumbojnë në qetësinë e natës.
Mëma fjeti atë natë në dhomën time. Atëherë kur kisha bërë një gabim të tillë, saqë prisja të mos më mbanin më në shtëpi, prindërit e mi më dhanë shumë më tepër nga ç‘do të kisha marrë prej tyre për një veprim të mirë. Edhe kur shprehej me një shpirtmadhësi të tillë, sjellja e tim eti ndaj meje prapë kishte diçka arbitrare, sepse përgjithësisht ajo lidhej më tepër me rrethana të rastit, sesa me një plan të paramenduar. Ndoshta edhe ajo që unë e quaj rreptësi, kur më dërgonte të flija, nuk e meritonte këtë emër në krahasim me mëmën dhe gjyshen, sepse natyra e tij, që në shumë pika s’afrohej me të tyren, pas gjase nuk e kishte pikasur deri atë çast, sesa fatkeq e ndieja veten mbrëmave, çka mëma dhe gjyshja e dinin fare mirë; e megjithëse më donin, s’kishin qejf të më lehtësonin vuajtjen, sepse ngulmonin që të mësohesha për ta zotëruar veten që të më pakësohej ndjeshmëria e të më forcohej vullneti. Nuk e di, nëse do të kishte kurajo im atë, i cili kishte njëdashuri krejt tjetër për mua: por me të kuptuar se vuaja, i tha mëmës: “Shko ta qetësosh”. Mëma ndenji atë natë në dhomën time, dhe, si të donte të mos m’i prishte brerja e ndërgjegjes ato orë, të cilat ishin krejt ndryshe nga orët që kisha pasur të drejtë të shpresoja, kur Fransuaza që e kuptoi se po ndodhte diçka e pazakontë tek shihte mëmën të ulur pranë meje e që e mbante dorën time në dorën e vet duke më lënë të qaja pa zë, e pyeti: “Zonjë, ç’ka zotëria që qan ashtu?”, iu përgjigj: “Por ai nuk e di as vetë, Fransuazë, është pak nervoz; bëma gati shtratin e madh dhe shko të flesh”. Kështu, për herë të parë trishtimi im nuk u cilësua më si një gabim i pavullnetshëm, por u pranua hapur si gjendje psikologjike për të cilën nuk isha përgjegjës; ndihesha i lehtësuar, sepse nuk më vriste ndërgjegjja për lotët e hidhur që derdhja, mund të qaja pa e quajtur mëkat. Nuk kisha më krenari të sëmurë përballë Fransuazës nga ky ndryshim i ngjarjeve, që, një orë pasi mëma s’kishte pranuar të ngjitej në dhomën time e më ishte përgjigjur në mënyrë mospërfillëse se duhej të flija, ngrihesha në dinjitetin e një të rrituri që më kishte bërë të arrija përnjëherësh pjekurinë që sjell hidhërimi dhe shfrimi në lot. Duhej të isha i lumtur, por nuk qeshë. Më dukej sikur mëma më kishte bërë lëshimin e parë që duhej të kishte qenë i dhimbshëm për të, se ishte dorëheqja e parë nga ana e saj përpara figurës sime ideale që kishte sajuar në mendje, dhe se për herë të parë ajo që ishte aq guximtare, e pranonte humbjen. Më dukej që, nëse kisha arritur një fitore, e kisha arritur kundër saj, se ia kisha dalë mbanë t’ia ligështoja vullnetin, siç do të kishin mundur të bënin sëmundja, brengat, ose mosha, se e kisha bërë të lëshonte pe, dhe, nëse atë mbrëmje po fillonte një epokë, ajo do të mbetej si një datë e trishtuar.
Përktheu Feride Papleka
