(Verson i ripunuar)
…dhe qytete të mëdha që rrojtën mijëra vjet
dhe pastaj u katandisën në kullota për buajt,
në ara të mbjella me panxhar e me misër.
Jorgos Seferis, Poema, 137
1
Një ditë shtatori
Kur në vreshta vileshin bistakë të praruar e të zinj
Kur retë e hirta lajmëronin afrimin e vjeshtës
Mbërrita në qytetin e lashtë të Apolonisë
Unë u çudita dhe u pikëllova
Ngaqë nuk e pashë gjëkundi perëndinë Apolon
Të më priste në hyrje të qytetit të tij të lashtë
Të më hapte derën
Dhe të më uronte mirëseardhjen
E kuptova se koha nuk kishte qenë përdëllimtare
As ndaj perëndisë së dritës
I detyruar të endej në qytetin e tij si hije
I detyruar t’i nënshtrohej ligjit të pamëshirshëm të kohës
Të mungonte në qytetin që mbante emrin e tij
Në vend të një sportelisti a të një ciceroni
Unë takova një polic me një uniformë të dalë boje
Që më lejoi të hyja në këtë qendër arkeologjike
Në shkëmbim të një kartëmonedhe pesëdhjetëlekëshe
Ky polic gjysmë analfabet
Nuk mund të merrte me mend sesa qesharak ishte
Ai bakshish prej pesëdhjetëlekësh
-Një kartëmonedhë e zhubrosur dhe e lerosur-
Për të fituar të drejtën për të vizituar
Perëndi dhe perandorë
Për të kapërcyer pragun e një kohe
Të humbur në labirintin e Përjetësisë
Për t’i bërë ballë mërzisë
Që e rrethonte si një sarkofag i gurtë
Ose në shenjë mirënjohjeje ndaj blatimit tim
Polici me uniformë emblematike
Që ngjante sikur kishte zbritur nga një afresk i vjetër
Mori përsipër rolin e ciceronit
Në këtë magna urbs e gravis
Me sheshe dhe rrugë
Ku kishin shkelur sandale lëkure dhe ari
Ku kishte kaluar studenti që do të bëhej Oktavian Augusti
2
Kudo që vështroja
Kishte kolona të përmbysura të gjymtuara të cunguara
Gurë ciklopikë të rrokullisur të shkulur nga ledhet
Të thyer të thërmuar
Nga dhëmballët mizore të Kohës
Këto mokra diamanti që bluajnë edhe gurët
I stepur para rrënojave të qytetit
Unë mendova se gurët ishin gruri i Kohës
I mullisit të pavdekshëm që bluan miell
Për dasmën e kobshme të Hiçit…
Pashë perëndi dhe perandorë kokëprerë
Kokat e tyre qenë shkëputur nga ikonoklastët
Ose qenë përdorur si gjyle guri
Nga topçinjtë osmanë
Ose qenë djegur në furrat e gëlqeres
Për të ndërtuar saraje
Ose qenë shitur në tregje të huaja
Nga trafikantët
Statujat kokëprera të qytetit të Apolonisë
Nuk kishin gojë për të nxjerrë klithma të llahtarshme
Unë përfytyroja sikur nga qafat e prera të këtyre statujave
Befas do të gulfonin currila gjaku !
Statujat pa kokë të Apolonisë
Të prera nga gijotina e shekujve
Ishin një mijë herë më të lemerishme
Sesa trupi pa kokë i Luigjit XVI
Kokëprerja e të cilit nuk kishte zgjatur më shumë
Sesa një rrahje qepallash
Duke vështuar këto statuja kokëprera
Instinktivisht e çova dorën
Te qafa ime prej të gjalli
Ku papritmas mund të binte tehu i padukshëm
I Kostares shpritkazmë
3
Si ca pleq kujtesëhumbur
Dhe memecë
Që nuk e dinë në ç’vend
Dhe në ç’epokë ndodhen
Statujat e Apolonisë
Rrinin të nemitura përballë kohës sonë
Ato nuk e dinin
Se dielli që përshkonte qiellin
Dhe ua prekte konturet
Me gishtat e ngrohtë të rrezeve të tij
Ishte i njëjti yll i zjarrtë
Që i kishte parë kur kishin lindur
Vështrimi im i dhembshur
Që i prekte ato statuja
Të çmësuara prej kohësh
Nga prania
Dhe nga vëmendja e njerëzve
Ndoshta i bezdiste
U shkaktonte të ngjethura
Më tepër sesa cepat e mprehtë
Të trupave të tyre të gjymtuar
E ndjeja veten të plagosur nga shtiza e padukshme
E vështrimit të syve të gurtë
Të statujave të paprishura
Që ishin mbushur herë pas here
Nga lot të rremë shirash
4
Në mes të asaj heshtjeje varri që rëndonte mbi qytet
Para meje u shfaqën disa drurë oshënarë
Të kurorëzuar me degë të mbushura me gjethe
Ato ishin të vetmet krijesa të tij të gjalla
Gjethnajat frushullitëse të atyre lisave
Dridheshin si kordat e lirës së Apolonit
Të prekur nga gishtat e një sitaredi të verbër
Tingujt e tyre ngjallnin jehonat e brirëve e të boblave
Që dikur kishin njoftuar afrimin e ushtrive armike
Sulmet e piratëve të detit
Përse murmuritnin me aq ankth
Lisat e Apolonisë ?
A mos ishin një kor pleqsh
I dalë nga një tragjedi e Eskilit ?
A mos ishin profetë pa ithtarë e pa besimtarë?
A mos ishin poetë të vdekur apo poetë gjuhëprerë?
A mos ishin vajtojca
Të mbledhur në një cermoni funebre
Të metamorfozuar në drurë nga ndonjë mallkim hyjnor
Për të recituar elegjinë e këtij qyteti memec
Të katandisur në rrënoja?
Lisa të Apolonisë
Duke dëgjuar frushullimat tuaja
Më erdhi ndër mend
Poema „Zhurma e drurëve „
E poetit Robert Frost-i që ka shkruar:
Ata flasin për nisje
Dhe kurrë nuk nisen për udhë…
Nëse një ditë prej ditësh
Rrënjët tuaja do të shndërroheshin në këmbë
Për të udhëtuar drejt tropikëve ose drejt poleve
Ju do t’ju merrte malli për këto rrënoja të trishta
Do t’ju mungonte
Qyteti që mban emrin e të ndritshmit Apolon
Lisa të Apolonisë
Murmurima juaj drithëruese
Më ngjallte dëshirën për të pasur rrënjë
Për të parë degë të më rriteshin në trup
Për të murmuritur bashkë me ju midis erërave !
5
Në afërsi të ledheve të qytetit
Një bari plak i përkulur mbi kërrabën e tij
Ruante një tufë dhensh
Që nuk kishte asnjë lidhje me Kopenë e shenjtë të Diellit
Të përmendur nga Herodoti
Në librin IX të Anketës së tij…
Çfarë i kishte ndodhur Kopesë së shenjtë të Diellit?
A mos e kishte sulmuar ujkonja e Romës
A mos e kishte plaçkitur ushtria e Kantakuzenit
Apo më në fund e kishin shfarosur
Ujqit mongolë që kishin kapëcyer Bosforin?
Pyetjet e mia mbetën pa përgjigje
Sepse shortari Deifon dhe babai i tij Even heshtën
Heshti edhe Apoloni i ndritshëm
Duke vështruar dhentë
Të shpërndara në livadh
Më dukej
Sikur në vend të fijeve të barit të fishkur
Ato kullotnin fragmente orakujsh
Bariu plak
Me vështrim të humbur në largësi
I mbështetur në kërrabën e zbukuruar me motive mitike
Më kujtoi Evenin fatzi
Të verbuar me urdhër të pushtetarëve të qytetit
Unë pata dëshirë ta takoja dhe t’i përgjërohesha Apolonit
Duke u përkulur para tij :
Apolon muzazhet, mbroji të pafajshmit e të pafuqishmit
Mos i lërë të jenë përherë
Viktima të pushtetarëve të padrejtë e mizorë!
6
Mbi ledhet e qytetit
Kishte rënë një shtresë bloze dhe hiri :
Ajo i shtrëngonte me një shirit të zi gurët e moçëm
Si në kohën e Pal Emilit
Dhe të pashallarëve që kishin ardhur me pishë në dorë
Një pronar i sotëm
I babëzitur të zgjeronte kullotat e kopeve të tij
U kishte vënë zjarrin ferrave dhe shkurreve të thata
Rreth qytetit që mbante emrin e Apolonit
Pa menduar se mund të digjte lisat dhe ullinjtë
Të vriste banorët e tij të vetëm të gjallë
Hyjnitë e tij të gjelbra
Gurët e ledheve i kishin shtrënguar nofullat
Ishin ngjethur nga dhimbja e lemerishme
Dhe buzët e tyre të përvëluara kishin pëshpëritur
Emrin e konsullit Pal Emili
7
Në zgavrën e një ulliri
Të nxirë nga bloza
Një breshkë e vogël e shpëtuar nga zjarri
Sfidonte pronarin që kishte imituar perandorin Neron
Me rrashtën e saj të ashpër
-Mburoja e parë e shfaqur në rruzull-
Ajo u kishte bërë ballë
Shigjetave të flakëve vdekjeprurëse
Ajo ishte simbol i jetës së butë e të brishtë
I jetës së paepur
Që ka sajuar guaska ledhe strehime antiatomike
Për t’u mbrojtur nga kërcënimet e vdekjes
Luftëra dhe zjarre të panumërta
Kanë lënë pas tyre shtresa bloze dhe hiri
Por jeta e brishta e buta
U ka bërë ballë të gjitha fatkeqësive
Pas Trojës Kartagjenës Guernica-s
Pas Auschwitz-it Hiroshimas Nagasakit
Pas Çernobilit e Fukushimas
Jeta e ka yshtur hirin me gjelbërim lastarësh
Mbahu fort breshkë e vogël
Nën zhguallin me të cilin të ka mbështjellë natyra
Ti je shëmbëlltyra e planetit tonë
Ku jeta është më ngulmuese sesa të gjitha mynxyrat
8
Manastiri i Shën Mërisë në këtë qytet
I ngjante një tumori të stërmadh
Që kishte gllabëruar gjymtyrë statujash
Kolona dhe friza tempujsh të lashtë
Me urdhër të priftërinjve ikonoklastë të fesë së re
Ndërtuesit e kishës
Kishin shkatërruar veprën e pakthyeshme të Kohës
Por e përshpirtshmja Shën Mëri
Nuk mund të kërkonte
Zhdukjen e Afroditës së hirshme
Sepse bota jonë
Nuk do të ishte as më e dëlirë as më e bukur
Pa hiret e perëndeshës së lindur nga shkuma…
9
Në këtë qytet
Dikur njerëzit kishin shtyrë shoku-shokun
Para tezgave me mallra
Të ardhura nga Apolonia nga Bylisi nga Dimali nga Amantia
Ng Korinti nga Korfuzi
Para amforave të mbushura me verë Rodosi
Kioje dhe Kampanie…
Në këtë qytet kishin kaluar pranë e pranë ushtarë e detarë
Artistë matrona konkubina skllevër
Kishin jehuar pyetjet e blerësve
Përgjigjet e tregtarëve
Por mbi të gjitha këto jehona
Kishte kumbuar zhurma metalike e monedhave
Në të cilat ishin gdhendur figurat e Apolonit
Të Dionisit të Augustit të Hadrianit të Mark Aurelit…
Edhe në ditët tona është zhurma e monedhave
Ajo që marros bursën e Nju-Jorkut
Bursat e Frankfurtit të Londrës të Parisit
Të Shangait të Tokios
Nëse figurat e gdhendura në monedha kanë ndryshuar
Nuk kanë ndryshuar metalet
Me të cilat janë prerë monedhat
Dhe sigurisht nuk është pakësuar asnjë grimë
Roli i monedhave në fatet e njerëzve
Bashkëkohës naivë
Të dalldisur pas horoskopëve
Që jua servirin në tabaka masmediat
Jeta juaj nuk varet nga yjtë dhe nga yjësitë :
Ai varet nga metali dhe nga figurat
E gdhendura në të dy anët e monedhave
10
I ndalur para pjesëve të mbetura nga Odeoni
Thashë me vete :
Ku janë poetët e qëmotshëm ?
Ku janë poemat e tye kozmogonike
Heroike lirike jambike
Të ruajtura vetëm në kujtesën e erës?
Ku janë tragjeditë komeditë
Dhe aktorët me kothurna druri?
Ku janë korezhët
Ku janë spektatorët e dhënë pas shfaqjeve
Të ulur në shkallinat e gurta?
Ai Odeon i rroposur
Ku sundonin zbrazëtia dhe heshtja
U ngjante korridoreve të Hadit
Ku buçitnin lehjet shurdhuese
Të Cerberit trikrerësh
Nën qiellin e vrenjtur të asaj dite shtatori
I shtangur para një shkretimi të tillë
Pata dëshirë të lutesha:
Febus Apolon shpëtoje botën tonë
Mos lejo që ajo të mbulohet nga heshtja
Si gërmadhat e këtij Odeoni!
Atëherë një zë i brendshëm më tha
Të mos e shqetësoja më kot të gjorin Apolon:
Ai që nuk kishte mundur të shpëtonte qytetin e tij
Si mund
Të shpëtonte
Botën tonë?
11
Apoloniatët e adhuronin si hyjni
Lumin e tyre të shenjtë Aoos
Ata i kishin kushtuar një statujë mermeri
Me një mjekër prej ujërash që gurgullonin
Ata e kishin zgjedhur kryekomandant të ushtrisë së tyre
Në betejën kundër Thronionit
Ata nuk dyshonin se pas një mijë vjetësh
Qyteti i tyre i lindur nga porti
Që ndodhej buzë lumit të thellë
Do të kishte fatin e fëmijëve të Kronosit
Të vrarë nga babai që i kishte sjellë në jetë
I goditur nga një mallkim qiellor
Ose viktimë e një zemërimi të dheut
Lumi i shenjtë dhe i lundrueshëm Aoos
E kishte braktisur portin e Apolonisë
Duke prerë kështu
Kërthizën e këtij Civitas libera e immunis
Duke pushuar së qeni aorta
Që e lidhte me detin jetëdhënës
Dhe me ardhmërinë…
12
Të shkreta – rrugët
Sheshet – të zbrazëta si zero të stërmëdha
Në këtë qytet të gurtë
Nuk banonte më populli i fjalëve
Në vend të zërit të pritanit
Në vend të zërit të kryepriftit
Në vend të zhurmës së zërave të kalimtarëve
Murmurima elegjiake e erës që përçikte rrenojat
Jehonte nën kubenë e hirtë të asaj dite shtatori
I pyeste lisat
Pitia e lashtë e erës
Dhe gjethet frushullitëse
I përgjigjeshin në gjuhën e tyre të gjelbër
Murmurima e lisave të Apolonisë
E mbytur e trishtë monotone
Ndoshta kishte në vetvete
Diçka ngë ligjërimi orakullor
I lisave mitikë të Dodonës
Kjo murmurimë ngjethëse
Më ndoqi pas si zëri i një fantazme
I shoqëruar nga vajtimi i erës…
13
Në një cep të këtij qyteti
Ku vazhdonin gërmimet
Pashë një arkeolog dhe ndihmësit e tij
Të përkulur mbi një statujë të sapozbuluar
Sikur zhvarrosnin një njeri të sapovdekur
Duke e nxjerrë nga dheu
Për ta kthyer në jetë
Duke e shkulur nga nofullat e hapura të Vdekjes
Ata që gërmonin
Të fundosur deri në brez në gropat e hapura
Ngjanin nga larg
Sikur po i përpinte të gjallë
Goja e zezë e errësirës së nëndheshme
E babëzitur të zhdukë gjithçka në angrrat e saj
Ashtu si kufomën e gurtë
Të këtij qyteti të lashtë…
14
Në mëkresat funerare të Apolonisë
Vdekja simbolizohej
Nga dy vetë që ndaheshin
Dhe poshtë tyre kishin
Fjalën Haire (lamtumirë)
A mos vallë nga gjithçka që kemi dëgjuar
Nga gjithçka që kemi thënë apo kemi shkruar në libra
Do të mbetet fjalë Haire
E gdhendur në mëkresat funerare të Apolonisë?
Në fund të fundit jeta e çdo njeriu
Çfarëdo që të ketë qenë dhe çfarëdo që të ketë bërë
Do të ketë si epilog
Fjalën e thjesht: Haire
Me të cilën i lashë lamtumirën
Këtij qyteti të vdekur
Në çastin e ndarjes
Edhe lisat e Aolonisë
Që murmuritnin në erë
Më përshëndetën me fjalën lapidare:
Haire!…
Apoloni, 2011
