Kur arriti në Sheshin e Madh të Tersit, Karli nguli sytë mbi minaren e xhamisë në horizont. E bardhë, ajo ngrihej drejt qiellit si anije kozmike prej betoni. Rindërtimi i minares kishte filluar tri-katër javë pasi ai ishte nisur për në Greqi. “Gjashtë muaj do të rri dhe do të kthehem”, – i tha të vëllait dhe të atit ndërsa po ikte. Ata e panë sikur po u thoshte se do të shkonte në Hënë. Nuk e besonin se do të kthehej për gjashtë muaj. As ai vetë nuk e besonte. E tha sepse duhet ta thoshte dhe sigurisht, nuk e mbajti premtimin. Frederiku, i vëllai, e kishte përqafuar me sy të përlotur. I ati e kishte parë me shikim mosbesues. Atë shikim mosbesues që kishte shoqëruar marrëdhënien e tyre për një kohë të gjatë, nuk do ta takonte tani. Njëzet e shtatë vjet, gati, pas ditës që kishte thënë “po iki”, Karli kthehej në vendlindje, që të shoqëronte të atin në varrezat e qytezës.
* * *
Herën e fundit që kishte qenë në varrezat e Tersit ishte pak ditë para se të kalonte kufirin grek, për të lënë një buqetë me lule dhe për të ndezur qirinj mbi varrin e nënës. Ajo vdiq një vit para ikjes së Karlit. Versioni zyrtar që dhanë si familje ishte se vdiq nga infarkti. Por gjithë qyteza e mori vesh që kishte vrarë veten. Një ngjarje aq e rëndë nuk mund të mbahej e fshehur në atë vend, ku njerëzit komentonin edhe vrimat e brekëve të fqinjëve të tyre.
Dëgjoi kambanat e Kishës. Pa rreth e rrotull Sheshin e Madh, thua se po zgjohej nga një ëndërr. Përsëri, gjëja e parë që i kishte bërë përshtypje kur kishte përshkuar rrugën kryesore të qytetit, shëtitoren “Europa”, ishte shumëfishimi dhe deformimi i ndërtesave. Pallatet e shëmtuara të kohës së komunizmit, në të dyja anët e “Europës”, i dukeshin Karlit si fytyra e një lypsari që e kanë pickuar grerëzat. Kate të shtuara, si arna prej betoni, mbi katet e vjetra; ballkone të zmadhuara, si xhunga mbi ballë njeriu; ndërtesa shumëkatëshe, të ndërtuara pas rënies së komunizmit, përpiqeshin të gllabëronin çdo centimetër gjelbërimi që kishte mbetur në Ters dhe ngriheshin drejt qiellit si kallama bambuje. Nën hijen e tyre, pallatet e vjetra katër-pesëkatëshe dhe parafabrikatet e hirta dukeshin akoma më mjerane.
Vendlindja e Karlit, Tersi, prejardhja e emrit të së cilës mbetej subjekt sherresh të pafundta mes historianëve të tij provincialë, ishte një qytezë e çuditshme. Duke filluar nga fakti që ishte një qytezë e dyzuar. Mbi kodër ndodhej qyteti i vjetër, i ndërtuar me gurë, i cili nuk ndryshonte kurrë dhe që dukej si përjetësisht i ngrirë në kohë; mbi ultësirën përballë shtrihej qyteti i ri apo qyteti modern, që tersakët i kishin vënë nofkën “qyteti mbi shkretëtirë”. Të dyja-qytetet-brenda-një-qyteti i ndante një lumë, i cili me kalimin e viteve bëhej gjithmonë e më anemik. Emri i vërtetë i lumit ishte Skamander, por të gjithë e njihnin me pseudonimin Lumi i Senës. Tersi ishte një qytet ku gati gjithçka ngjante e dyzuar apo e trizuar: emrat, mbiemrat, fetë, nofkat e njerëzve, të kafshëve, të objekteve…
* * *
Kalimtarë, banorë të Tersit, përshkonin Sheshin e Madh ato orë të para të mëngjesit. Karli nuk njihte asnjë nga të rinjtë dhe adoleshentët që kalonin para tij. Ata kishin qenë foshnja kur ai kishte braktisur qytetin, ose kishin lindur pas ikjes së tij. Fytyrat e disa prej të rriturve i dukeshin si fytyra aktorësh që kishte parë diku, dikur, në filma bardhezi. Duke parë ato fytyra gjysmë të njohura dhe gjysmë të panjohura, ndërtesat e deformuara të qytetit të ri dhe qytetin e vjetër mbi kodër që mbetej ngaherë i pandryshuar, Karli ndihej në një gjendje midisi: i huaj në qytetin e tij, vendali në një qytet të huaj.
Mes grumbullit të njerëzve të panjohur dhe gjysmë-të njohur ai njohu vetëm Pandin e Krisur, i cili po ecte në trotuarin përballë Sheshit të Madh. Pandi i Krisur kishte mbetur i paharruar në kujtesën e qytetit kur një ditë, në mes të atij Sheshi, i pirë tapë, ishte stisur në një pozë mes tenorit dhe gjelit të detit dhe kishte kënduar “Internacionalen”.
“Internacio Hale do të jetë bota e Re”, – bërtiste me sa kishte në kokë. E arrestuan po atë ditë dhe nuk u duk më në Ters për dhjetë vjet. Vargu i tij, megjithatë, ajo lojë satirike fjalësh që mund t’i shkatërronte kujtdo jetën njëherë e përgjithmonë, “Internacion Hale do të jetë bota e re”, u bë legjendë mes tersakëve. Ata më të guximshmit qeshnin me lot duke e përsëritur si vargun e parafrazuar me zë të ulët, si komplotistë, nëpër kafene; ndërkohë që spiunët e Tersit stërvitnin veshët e tyre, siç stërvitin qenofilët bulldogët për të pikasur zërat e vargkënduesve. Edhe kur Tersi flinte, ata rrinin zgjuar duke pasuruar listat e “armiqve të brendshëm” me emra të rinj tersakësh. Pandi i Krisur u kthye në Ters dhjetë vjet pas arrestimit të tij, i plakur para kohe dhe akoma më i kërrusur. Jo vetëm që nuk këndonte, por as nuk fliste më. Nuk shqiptonte asnjë germë të alfabetit. Thjesht stisej çdo ditë si rrënojë tërmeti, pa pipëtirë, tek Thertorja e Bosios, përballë varrezave të qytetit dhe shiste karafila të kuq sa herë atje varrosej dikush. Disa thanë se Pandin e kishin torturuar me elektroshok nëpër dhoma hetuesish dhe biruca burgu. Të tjerë, thoshin se i kishin prerë gjuhën. Tani, pas rënies së komunizmit, i kërrusur akoma më shumë dhe i deformuar si ndërtesat e qytetit të ri, duket se shitjen e karafilave Pandi i Krisur e kishte zhvendosur nga varrezat drejt rrugëve kryesore të Tersit.
* * *
Në shtëpi, ku ndodhej xhenazja, njerëz hynin e dilnin. Dera ishte e hapur dhe era e duhanit arrinte deri te shkallët, tri kate poshtë. Dikush nga fqinjët, që ndodhej në krye të shkallëve, e njohu Karlin dhe i zgjati dorën:
-Zoti Karl, ngushëllimet e mia për babanë tuaj të nderuar. Të rroni e ta kujtoni, – i tha.
Karli e mori dorën e fqinjit në dorën e tij, siç merr dikush një dhuratë që ia zgjasin papritur.
-Faleminderit, – tha me një zë të mekur dhe të habitur.
Bëri dy-tre hapa, me valixhen e zezë të udhëtimit në dorë, dhe kaloi pragun e shtëpisë.
I vëllai, Frederiku, u shfaq në korridor. U përqafuan pa shkëmbyer asnjë fjalë. Sytë e Frederikut ishin të fryrë dhe të skuqur nga pagjumësia dhe lotët. Edhe sytë e Karlit ishin të fryrë, por vetëm nga pagjumësia. Asnjë pikë loti nuk kishte derdhur nga çasti që kishte marrë vesh vdekjen e të atit.
Gjatë atij udhëtimi të gjatë, Boston-Paris-Tiranë, një zë brenda qenies së tij i pëshpëriste me këmbëngulje: “Duhet të qash, ke humbur babanë!”. Por Karli nuk qante dot. Sa më shumë kalonin orët në fluturim, aq më shumë zëri qortues habitej me paaftësinë e Karlit për të qarë. Skandalizohej kur e shihte se jo vetëm nuk qante, por shfletonte gazetat e ofruara nga kompania ajrore, “New York Times”, “Washington Times”, “Times”. Çdo gjë që shihte me emrin “Times”, Karli e shfletonte, e lexonte.
Kur filloi të shfletonte një revistë mode, zëri qortues brenda tij nisi të rebelohej: “Nuk është e mundur të soditësh këmbët lakuriqe të femrave ditën që yt atë ka vdekur!”. Një prej femrave në revistën e modës i ngjante nënës së tij. Të gjithë i thoshin se Karli ngjante me nënën e tij, se kishte marrë buzëqeshjen e saj. “Si do të kishte qenë jeta ime, nëse do të kisha lindur femër?” – pyeti veten duke hetuar fotografinë e një modeleje gjysmëlakuriqe.
Fragment nga romani “I keqi i vetes”, botimet “Albas”, 2018
