LIBRI I RI
Sapo e kisha botuar librin tim me tregime dhe po e kundroja me kujdes kopertinën, lidhjen, paraqitjen e tij estetike. Libri është si fëmija, thonë, por unë do të shtoja se , kur vjen një libër, ai lind i rritur dhe nuk ka më mundësi të provojë veten, nuk do kujdes, sepse kujdesi ndaj tij i përket punës paraprake.
E mora librin tim dhe e dërgova në një librari. Para më doli një vajzë e bukur, me një pamje disi të ndrojtur, por ndërsa komunikoja me të për mundësinë që ta reklamonte diku, ajo ma ktheu se nuk para ecte letërsia shqipe, veçmas librat me poezi, fare. Kishte kthyer mbrapsht sa e sa autorë dhe i vinte keq për këtë, por ishte e detyruar.
Nuk bëra zë, nuk doja ta zgjasja më këtë , vetëm tunda kokën dhe dola i heshtur. Në trotuarin përballë librarisë, sytë me kapën një radhë librash shtrirë përtokë. Emra të mëdhenj: Dostojevski, Tolstoi, Balzaku, Kafka, Xhojsi, Man, Heminguej. Libra filozofikë, histori, monografi, rrinin shtrirë përtokë dhe kalimtarët kalonin pa ua hedhur sytë.
Disa tituj më tregonin se i kisha lexuar, por seç kisha një tërheqje drejt tyre, pasi botimet ishin të reja dhe më ngjante sikur nuk i kisha lexuar. Ai që shiste ishte një i njohur , por u shmanga, bëra sikur nuk e pashë, sepse disa herë më kishte rekomanduar libra të mirë dhe unë i kisha blerë. Ai e dinte që blija libra dhe në disa raste isha zënë ngushtë, se s’më ndodheshin paratë e mjaftueshme.
Bëra tutje dhe po mendoja: Në Tiranë ka lokale luksoze, po nuk ka librari luksoze, ka dyqane mode, markete me hapësira të bollshme, por nuk gjendet që nuk gjendet një librari e përmasave të mëdha. Sikur të ishte një e tillë, ku autorët të çonin librat dhe njerëzit të shkonin, të lexonin, të blinin, të kontaktonin me autorët, të kishte lektorë të përgatitur dhe seriozë, sa mirë do qe!
I lodhur siç isha, hyra në një klub për të pirë diçka. Ndërsa kamerierja po vonohej, nxora librin tim të ri dhe po i gëzohesha. Mendoja se nuk ishte i keq. Por atij i rri përsipër një kopertinë e dyfishtë, mosnjohja dhe indiferenca. Edhe nëse e lexonte dikush, do të më lavdëronte për ato gjëra që edhe nuk duhen cekur, sepse çdo libër ka gjëra që nuk ritmojnë, këto i kupton autori, pas dy –tri vitesh , pasi ftohet pakëz.
E mora gotën e rakisë, më duhej një gotë sa për një tonus ngazëllyes, kur dëgjova një zë:
-Ej shkrimtar, ç’na ke shkruar?
Ngrita vështrimin nga libri dhe sytë më parë prokurorin EL, i ulur me dy shokë të tjerë, mbase gjykatës apo avokatë. Nuk kishte rëndësi. Dikur ai s’ka qenë prokuror, por shoku im, por, mbasi mbaroi kursin gjashtëmujor të Plepave, e ndoqi mirë karrierën gjyqësore dhe u bë një emër i dëgjuar i jurispudencës, i shqiptuar për çështje të prekshme edhe nga media.
-Një libër me tregime, -thashë.
-Mund ta shoh?
U ngrita dhe ia dhashë librin. Ai e mori dhe çoç foli me shokët. Filloi ta shfletonte, tundi kokën. Kur u ktheva në tavolinën time, vura re një broke verë dhe një pjatë me dy bërxolla.
-I ke nga prokurori, – tha kamerierja.
Nuk bëra zë, as falënderova. Po shihja drejt tij. Pasi e shfletoi një copë here, ai ia dha librin njërit nga shokët që rrinte me të, siç dukej, vartës i tij, i cili ma solli në tavolinë.
-Me gjithë qejf do ta blija, -tha, -por nuk lexoj letërsi shqiptare, lexoj letërsi të huaj, franceze, angleze, amerikane…
Mua sikur më ra tavani mbi kokë. Ky kokoroç, që s’e di se çfarë ka qenë, ende fliska si për pasnesër. Mendo sesi mund të formulojë ky idiot akuzat, si mund të japë pretencat, dhe aty për aty, falë intuitës sime të thekshme, ia ktheva:
-Ti ke të drejtë, -thashë, -shkrimtarët shqiptarë vuajnë nga mungesa e leximit…
-Atëherë përse shkruani?…
-Këmbëngulim , për shkak të mungesës së leximit dhe besojmë se një ditë do të lexohemi…
-Aha!-ia bëri ai me ironi dhe një shpërfillje, që u ndie nga intonimi…
-Por, -vijova, -përpara se të përzëmë shkrimtarët shqiptarë nga ky vend, në fillim duhet të përzëmë prokurorët, gjyqtarët dhe avoketërit shqiptarë;nuk do të ishte keq, – vijonte ironia ime sipas logjikës së tij – t’i zëvendësonim me prokurorë italianë, belgë, francezë, anglezë. Jeta do të bëhej më e bukur pa prokurorët shqiptarë, sesa pa shkrimtarët shqiptarë. Sepse, sado të dobët të jenë shkrimtarët shqiptarë, ata mundohen të ngrënë në këmbë të mirën , të bukurën, të cilën, siç është parë, ju e keni përdhosur…
U ngrita dhe dola pa ia prekur porosinë…
NGJYRA
Fytyra ime e zeshkët është nganjëherë bezdia ime. Herë-herë vështrohem në pasyrë dhe më kap një brengë e madhe:Vëllezërit e mi janë të bardhë, motrat po ashtu. Po unë nga dola kaq i zi?
Dikur nëna më thoshte se i ishterur qumështi i gjirit dhe më kishte mëndur jevga e fshatit, e cila, edhe ajo , disa djem të saj i kishte të bardhë .
”Ti atë e ke si nënë”, më thoshte mamaja dhe qeshte.
Fytyra ime është e rregullt, me tipare të theksuara, balli i gjerë dhe sytë kanë ngjyrën e gështenjës. Thonë se jam i bukur, ndërsa edhe unë kam një vlerësim që nuk zbret në indiferencë për hijeshinë time. Nganjëherë nuk e vras mendjen për ngjyrën, fundja a nuk më njohin që jam i racës së bardhë?Por, në vetmi , rri e mendoj sërish dhe një trishtim i lehtë më kaplon e s’di sesi ajo ngjyrë zeshkane e theksuar, edhe sikur të përdor sapun magjik, nuk do më ikë…
Punoj në një ndërmarrje të madhe dhe aty është edhe një rom. Ai nuk ka dëshirë të shoqërohet me njeri tjetër, veçse me mua. Askush nuk ma mbush mendjen se ai nuk ndjen diçka instiktive. Po çfarë ndjen vallë, mos jam i racës së tij dhe për këtë më afrohet?Unë i shmangem me kujdes. Është djalë shumë punëtor, shpatullgjerë, i edukuar , fjalëpak dhe korrekt. Të gjithë e nderojnë, por i qëndroj ca ftohtë, pikërisht sepse ai kërkon të rrijë me mua, të pimë ndonjë gotë bashkë, të bëjmë ndonjë shëtitje. Duket do të më thotë diçka, po se çfarë nuk mund ta marr me mend. Sa bëhem gati gjej një shkak për t’u larguar, sajoj diçka dhe për këtë ka filluar të më vijë zor, por herë –herë pendohem e kthehem mbrapsht po ndërkohë ai ka ikur në punën e tij.
Atëherë futem diku dhe pi raki. Kjo më lehtëson. Një buzëmbrëmje, teksa po rrija në një lokal ku kishte mezeri, erdhi një orkestër romësh me klarinetë, dajre, fizarmonikë. Ata u afruan së pari te tavolina ku rrija, në respektin tim. Më quajtën të afërt. Të tjerët më shikonin. Nga halli apo zori, nxora një shuk parash dhe ua hodha mbi dajre. Më falenderuan dhe ikën. Muzika e tyre me tinguj të ngrohtë m’u duk si një jehonë që zvarriste brengën time. Ndërsa shkoj nëpër dyqane ku ka radhë, njerëzit më bëjnë vend me respekt dhe sesi më shohin, a nuk jam një nga ata?E di që ekziston një keqardhje për romët, një si farë ndjenje dobësie , për shkakun se ata janë pakicë, por unë nuk jam rom, unë jam një njeri si gjithë të tjerët, veçse lëkura ime zeshkane, tepër zeshkane, sikur më afron me ta.
Ka disa ditë që djalin nuk e kam parë. Ndjej nevojë ta takoj. Nuk e di pse kjo dëshirë bëhet e ngutshme. Kam filluar të kuptoj se ai nuk do të afrohet me mua, pse ngjaj si rom ose beson se unë jam rom, por për diçka tjetër. Ç’të më dojë vallë?E di që është i zoti, punon shumë, njeri që shkon me të tjerët, i afrueshëm, ndihmues dhe dashamirës. E di që edhe të tjerët e duan…Atëherë ç’të më dojë, çfarë duhet të mendojë?
Ndërsa vërtisja këto mendime, një ditë m’u afrua dhe më foli. Fjalë të zakonshme.
-Ore Dashamir(kështu e quajnë), -i thashë, -si i ke punët, -kam vënë re se shumë herë kërkon të më thuash diçka…
-E kam një hall!-tha ai dhe uli kokën.
-Nëse unë dua ta di, ma rrëfe, nëse të ndihmoj, nuk përtoj ta jap ndihmën time…
Dashamiri u skuq;është e bukur skuqja e një romi. Ngjyra zeshkane merr nuanca të kuqërremta. Duket si një muzg rishtar, kur nuk kanë ikur ende rrezet e fundit të diellit…
-Po ja, unë dua një vajzë edhe ajo është rome…
-Po mirë, të trashëgoheni!
-Sa lehtë duket, por nuk duan prindërit e saj që ne të bashkohemi…
-Përderisa ju duheni, prindërit do të pranojnë një ditë…
-Në të vërtetë ata duan, por me një kusht: nuk mund ta japin fjalën nëse unë nuk u çoj prindërit atje, dajat, xhaxhanë, ndërsa unë nuk kam prindër, as daja, as xhaxha. Nuk e di i kujt jam. Jam fillikat në këtë botë. A bëhesh ti daja im vetëm për një natë?E di që është e vështirë për ty, se ti je i bardhë, por…
Mbeta si i shtangur. Ai djalë ishte në hall, vuante nga brenga të shumëfishta, njëra brengë, që ishte njeri pa njeri në këtë botë sikur ishte fashitur, ndërsa brenga më e madhe, me sa kuptova, ishte ajo e dashurisë dhe e pengesave të bashkimit me atë vajzë.
-Po si jo! – thashë pa u menduar.
Pashë sesi fytyra e tij u çel menjëherë, sytë i morën një dritë tjetër, dhëmbët e bardhë rrezëllinë dhe ngjyra e lëkurës së tij mori një shkëlqim drithërues. .
Ndërsa po shihja këtë përtëritje të tij dhe ndërsa ajo më mbeti në mendje për një kohë të gjatë, mendova se kisha bërë mirë dhe nuk u pendova. Thirra Asimin, një shokun tim, i cili edhe ai ishte zeshkan, jo si unë, dhe të dy u nisëm për te prindërit e vajzës.
Dashamiri na vinte pas. Ata ishin njerëz të mirë. Asimi u prezantua si xhaxhai, ndërsa unë si daja i Dashamirit. Na pritën me respekt të madh, na sajdisën si mbretër dhe dhanë fjalën.
Teksa mendoj se çfarë kam vuajtur unë kur u fejova me gruan që kam sot, (që atëhere ishte një vajzë bionde, sylarushe e shtatmënjollë), dhe prindërit e saj s’donin të ma jepnin, se vërtet isha katundar si ata, por nuk mund të shkonte një vajzë e bardhë me një djalë që e kishte fytyrën si fundi i tiganit, ndjej një gëzim të madh sot që bashkova dy njerëz. Dhe s’më shkon mendja më nëse jam rom a s’jam. Ngjyrat nuk ekzistojnë, ato janë ndjesia që kemi ne për to…
