Të shkruash për përkthimin tënd
Më ndodh rrallë që të kem nxitje të tillë për të shkruar për librin që sapo kam përkthyer. Po e bëj këtë gjë – me një dozë guximi – për librin “Guximi për të mos u pëlqyer”. Vendosa të hedh në letër ca fjalë jo vetëm për shkak të forcës së madhe që përçoi tek unë ky libër, por edhe për shkak të sfidave dhe mundësive që paraqiti. Po jap disa arsye.
Së pari, libri në fjalë nuk është thjesht një tekst filozofik mbi mendimin e Alfred Adlerit, por më shumë një udhëtim transformues për përkthyesin dhe për këdo në fakt. Përkthyesi, duke qenë se ka përjetuar çdo fjali dhe ide të tij, beson – ndoshta pa mashtruar veten dhe të tjerët – se zbulon më shumë shtresa të thella kuptimi.
Së dyti, si tekst filozofik në formën e një dialogu sokratik, ky libër pati nevojë për një qasje tejet të kujdesshme në përkthim. Në këtë prizëm, një test për përkthyesin ishte jo vetëm paraqitja në shqip por edhe përshtatja për mendësinë e lexuesit shqiptar. Gjetja e termave ka qenë sfidë që ofronte kënaqësi. Shpesh e futi përkthyesin në vorbulla fjalësh, labirinte idesh dhe fjalëkryqe inteligjente. Libri është përkthyer nga anglishtja, por në rastin tonë bën një udhëtim ndërkulturor Austri – Japoni – SHBA – Shqipëri.
Së treti,ky libër është ndërtuar si një dialog filozofik me dy personazhe: filozofi që të krijon idenë se është Sokrati dhe djaloshi që mund të jetë çdo lexues. Është një formë që kërkon krijimin e një ekuilibri delikat ndërmjet thjeshtësisë dhe thellësisë, ndërmjet natyrës së drejtpërdrejtë të pyetjeve dhe përgjigjeve me nuanca të mendimit të thellë psikologjik. Përkthyesi duhej të reflektonte mbi zgjedhjet të stërholluara gjuhësore, në mënyrë që të pajtonte idetë filozofike me stilin bisedor.
Së katërti, përkthyesi nuk është vetëm një urë gjuhësore, por edhe një lexues aktiv dhe i angazhuar. Reflektimet e përkthyesit në këtë shkrim modest për tema të tilla si lufta për pushtet, traumat e së kaluarës, konkurrenca në jetë, ndjenja e inferioritetit, dëshira për vlerësim apo kontributi për të tjerët, mund të nxisin interpretime më të thelluara.
Përmbledhtazi, duke reflektuar mbi këtë libër, përkthyesi nuk përçon vetëm një përvojë personale, por edhe – me shpresë – do të ndihmojë në pasurimin e këndvështrimit të lexuesit: e pajis sadopak me disa mjete për të kuptuar dhe zbatuar sa më mirë idetë e këtij libri në jetën e përditshme.
Konceptimi i librit
Në kopertinë mund të jenë emrat e dy autorëve japonezë Ichiro Kishimi dhe Fumitake Koga, por në fakt janë tre. Këta të dy bazohen te vepra e Alfred Adlerit.
Fumitake Koga dhe Ichiro Kishimi janë shkrimtarë dhe ekspertë të zhvillimit personal që janë ndikuar thellë nga psikologjia adleriane. Në veprat e tyre, ata ndihmojnë individët të kuptojnë dhe përmirësojnë jetën e tyre profesionale dhe personale duke përdorur koncepte nga psikologjia adleriane dhe filozofia në përgjithësi.
Ky libër u konceptua kur Kishimi i tha Koga-s: “Platoni ka transmetuar mendimet e Sokratit dhe unë do të doja të isha një Platon për Adlerin”. Reagimi i Koga-s: “Atëherë unë do të jem një Platon për ju, zoti Kishimi”.
Çfarë kuptojmë? Për të vazhduar këtë rrugëtim të mendimit të thellë, filozofia, si një proces i pafund, është e hapur për interpretim dhe zhvillim në çdo periudhë historike.
Koga dhe Kishimi u nxitën të shkruanin këtë libër pasi donin të krijonin një platformë për të zbatuar psikologjinë adleriane në një format që do të ishte sa më i dobishëm. Ata janë si misionarë që ndihmojnë njerëzit të kuptojë rëndësinë e ndryshimit në nivel personal dhe shoqëror.
Pra, Alfred Adleri, autori kryesor i këtij libri, ofron lëndën e parë – sistemin e vet filozofik. Kishimi dhe Koga janë metalurgë idesh – përpunues të disa teorive të Adlerit.
Alfred Adleri – një nga tre gjigantët e psikologjisë austriake së shekullit XX – përfaqëson një figurë të rëndësishme krahas Frojdit dhe Jungut. Vepra e tij është burim për autorët Ichiro Kishimi dhe Fumitake Koga, të cilët e shohin atë si një filozof që ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm në formimin e tyre.
Sipas vetë Adlerit, individët mund të ndryshojnë dhe të arrijnë lumturinë përmes guximit për të sfiduar pritshmëritë e shoqërisë dhe për të mos u frikësuar nga fakti që mund të mos jenë të vlerësuar. Vepra e tij nxjerr në pah një qasje ku guximi për të mos u pëlqyer është thelbësor në procesin e zhvillimit personal. Sipas tij, njerëzit duhet të kultivojnë guximin për të qenë vetvetja dhe për të ndjekur rrugën që iu duket e drejtë.
Një zinxhir me dhjetë koncepte
Më poshtë do të tentoj të jap një prerje tërthore të librit duke u bazuar në vetëm dhjetë koncepte.
Përzgjedhja e dhjetë koncepteve tregon një qasje selektive (jo domosdoshmërisht arbitrare) dhe sintetizuese në analizën e librit. Nëpërmjet këtij vendimi përpiqem të zbërthej thelbin e librit me një grup të fiksuar idesh. Kjo metodë mund të konsiderohet si një përmbledhje që nxjerr në pah aspektet më të rëndësishme të veprës, pa u zhytur në çdo detaj të saj. Më pak fjalë, është një pasqyrë deri diku e strukturuar e ideve të librit.
1. Trauma nuk ekziston: nuk përcaktohemi nga përvojat tona, por nga kuptimi që u japim atyre. Ky është një koncept që bie ndesh me idenë tradicionale të etiologjisë, ku një ngjarje e së kaluarës shihen si shkaku i vuajtjeve të tanishme. Adleri sugjeron se individët mund të reagojnë ndaj përvojave të tyre në mënyra që u shërbejnë qëllimeve të tyre. Ky është qëndrimi teleologjik, sipas të cilit veprimet tona nuk janë pasoja të ndonjë shkaku të ndodhur në të kaluarën. Filozofi ynë – personazhi në libër – përpiqet të tregojë se qëllimi personal orienton veprimet tona, dhe trauma, si një pasojë e një përvoje të keqe, nuk është diçka që përcakton fatin tonë, por një konstrukt që i japim vetes për të justifikuar sjelljet tona.
2. Si të jetojmë pa u kontrolluar nga e kaluara? Që të jetojmë pa u kontrolluar nga e kaluara, është thelbësore të kuptojmë se një eksperiencë, edhe pse mund të ketë ndikuar në jetën tonë, nuk na përcakton. E kaluara është një grumbull ngjarjesh objektive, por kuptimi që u japim, formëson mënyrën tonë të jetesës. Psikologjia adleriane thekson se nuk jemi të kontrolluar nga emocionet ose ngjarjet e kaluara, por ne vetë mund të zgjedhim se si t’i përjetojmë dhe t’i interpretojmë ato.
3. Të qenët i palumtur është zgjedhje që bën për veten: edhe një herë, individi nuk përcaktohet nga rrethanat e jetës apo ngjarjet e kaluara, por nga kuptimi që u jep atyre. Filozofi në libër sugjeron se, edhe kur përballet me pengesa apo vështirësi, individi mund të zgjedhë: të mbetet i bllokuar në një gjendje (lexo: kurth) të tillë dhe të besojë se kjo është një formë mbrojtjeje ose një mënyrë për të justifikuar veprime dhe emocione të caktuara. Në këtë kuptim, të qenët i palumtur nuk është diçka që thjesht i ndodh një njeriu, por një zgjedhje që ai bën për të arritur një qëllim të padukshëm.
4. Të gjitha problemet lindin nga marrëdhëniet ndërpersonale: individi është i formuar dhe i ndikuar nga lidhjet dhe ndërveprimet që ka me të tjerët. Marrëdhëniet me njerëzit rreth nesh na ofrojnë mundësinë të krijojmë identitetin tonë dhe të kuptojmë veten. Edhe shqetësimet, frika dhe pasiguria janë shpesh pasoja të perceptimit që kemi për marrëdhëniet tona me të tjerët, dhe shpesh shkaktohen nga pritshmëritë dhe reagimet që lindin në këto kontekste. Pra, edhe pse mund të mendojmë se problemet tona janë individuale ose ekzistenciale, ato e kanë rrënjën në mënyrën se si lidhemi dhe ndërveprojmë me botën dhe njerëzit përreth.
5. Ndjenja e inferioritetit është sa një supozim subjektiv aq edhe një stimul natyral: kjo ndjenjë buron nga krahasimet që bëjmë me të tjerët dhe vlerësimet që i japim vetes në bazë të këtyre krahasimeve. Sipas psikologjisë adleriane, inferioriteti është thjesht një perceptim që krijojmë në mendjen tonë. Edhe në raste të thjeshta si gjatësia (lexo: shkurtësia) trupore, e cila është një karakteristikë objektive, ndjenja e inferioritetit krijohet nga një vlerësim subjektiv që i japim këtij fakti. Kompleksi i inferioritetit është një justifikim – një arsye për të mos u përpjekur për të ndryshuar dhe për të zhvilluar veten. Nga ana tjetër, ndjenja e inferioritetit është edhe një stimul natyral që nxit individin të përmirësohet dhe të arrijë qëllimet e tij. Megjithatë, kur kjo ndjenjë shndërrohet në kompleks, individi fillon ta përdorë si justifikim për të mbajtur qëndrim negativ ndaj vetes dhe të besojë se nuk mund të ndryshojë. Në vend që të pranojë se mund të bëjë përpjekje për të ndryshuar, individi e përdor kompleksin si justifikim për të mos hedhur hapat e nevojshëm për përmirësim.
6. Jeta nuk është konkurrencë: nuk duhet të matemi me parametrat e suksesit apo dështimit të të tjerëve. Pra, nuk duhet të krahasohemi me atë që bëjnë të tjerët, por me përpjekjen për t›u përmirësuar vetë si individ. Filozofi në libër argumenton se aspirata për superioritet është dëshirë për përparim personal – jo për të tejkaluar ose sfiduar të tjerët. Jeta, sipas kësaj filozofie, është një rrugëtim individual ku çdo person ka mundësinë të ecë përpara pa konkurruar me të tjerët. Rivaliteti shpesh krijon një presion negativ, ku individi nuk fokusohet në përmirësimin e vetes, por në mundësinë për të arritur dhe kaluar të tjerët. Vlera e vërtetë qëndron në përpjekjen për t’u bërë një version më i mirë i vetvetes, pa u ndikuar nga krahasimi me të tjerët.
7. Lufta për pushtet: është një dinamikë që ndodh kur individët përdorin strategji dhe sjellje të ndryshme për të kontrolluar ose dominuar të tjerët. Kjo luftë mund të shfaqet në marrëdhënie të ndryshme, përfshirë ato personale, familjare dhe shoqërore. Sipas filozofisë adleriane, një individ mund të shfrytëzojë zemërimin ose sjelljen e keqe (lexo: viktimizimin) për të fituar një avantazh emocional ose psikologjik ndaj të tjerëve. Pavarësisht se mund të duket si reagim spontan, shpesh kjo është një strategji e ndërgjegjshme për të fituar pushtet. Në thelb, lufta për pushtet nënkupton dëshirën e individit për të kapërcyer ndjenjën e inferioritetit dhe për të fituar epërsi ndaj të tjerëve. Në vend që të kërkojë bashkëpunim dhe harmoni shoqërore, një tip i tillë përpiqet të dominojë dhe të kontrollojë të tjerët si një mënyrë kompensuese për pasiguritë e brendshme.
8. Pranimi i vetvetes: ky është një proces i rëndësishëm psikologjik që nënkupton vetë-pranim ashtu siç jemi, pa iluzione apo përpjekje për vetë-afirmim të tepruar. Ndryshe nga vetë-afirmimi, i cili mund të nxisë një perceptim të gabuar të aftësive tona dhe të prodhojë një ndjenje superioriteti artificial, vetë-pranimi na ndihmon të kuptojmë kufijtë tanë dhe të përqendrohemi te përmirësimi real. Duke pranuar të metat dhe kufizimet tona, mund të fokusohemi në atë që është vërtet e mundur për t’u ndryshuar. Në këtë mënyrë, arrijmë të ndërtojmë një qasje më të ekuilibruar dhe më të sinqertë në raport me jetën. Vetë-pranimi, pra, kërkon guxim për të ndryshuar atë që mundemi, dhe urtësi për të pranuar atë që është e pandryshueshme.
9. Siguria te të tjerët: kjo nuk është një marrëdhënie kushtëzuese si besimi, por një zgjedhje për t’i konsideruar njerëzit pa paragjykime dhe dyshime. Ndërsa besimi shpesh varet nga garanci dhe kushte, siguria e pakushtëzuar nënkupton t’i japësh tjetrit mundësinë për të qenë i ndershëm dhe i besueshëm. Kjo qasje nuk është naivitet, por një mjet për të ndërtuar marrëdhënie të thella dhe të qëndrueshme. Me fjalë të tjera, lëmë në dorën e personit tjetër të vendosë nëse do të abuzojë me këtë siguri apo do ta vlerësojë atë. Sigurisht, ekziston mundësia e zhgënjimit, por jeta me dyshim dhe brejtje vetëm sa e izolon njeriun dhe e pengon të krijojë lidhje të sinqerta. Vetëm duke pasur guximin për të pranuar të tjerët pa frikë, mund të ndërtojmë marrëdhënie të vërteta dhe të përjetojmë gëzimin që rrjedh prej tyre.
10. Kontributi te të tjerët: ky është thelbi i ndjesisë së përkatësisë dhe i vetëdijes për vlerën personale. Nuk bëhet fjalë për vetëmohim apo sakrificë ekstreme, por për angazhimin në komunitet përmes punës dhe veprimeve që sjellin dobi për të tjerët. Kur ndiejmë se jemi të dobishëm, jo vetëm që forcojmë marrëdhëniet shoqërore, por edhe arrijmë të kuptojmë rëndësinë e ekzistencës sonë. Ky kontribut nuk është akt hipokrizie, por mënyrë për të krijuar lidhje të thella dhe për të gjetur kuptim në jetën tonë. Përmes tij, ne jo vetëm që ndihmojmë shoqërinë, por gjithashtu ndërtojmë një ndjenjë të vërtetë vetë-pranimi dhe sigurie te të tjerët.
Dhe zgjidhja e Adlerit bazohet te formula: pranimi i vetvetes + siguria te të tjerët + kontributi te të tjerët
Kombinimi i vetë-pranimit, sigurisë te të tjerët dhe kontributit për të tjerët krijon bazën për një jetë të qëndrueshme dhe kuptimplotë. Kur pranojmë veten ashtu siç jemi, çlirohemi nga iluzionet dhe krahasimet e kota, si dhe ndërtojmë një ndjenjë të shëndetshme vetëvlerësimi. Duke pasur siguri te të tjerët, krijojmë marrëdhënie të sinqerta e të hapura dhe shmangim ndasitë e shkaktuara nga frika dhe dyshimi. Përmes kontributit për të tjerët, gjejmë pozicionin tonë në komunitet dhe përjetojmë ndjesinë e përkatësisë. Në këtë mënyrë, arrijmë një ekuilibër të brendshëm dhe një jetë me qëllim, e cila nuk bazohet nga ambicia dhe egoizmi, por nga tendenca për të ndërtuar një shoqëri më të mirë.
Sa më sipër, lumturia nuk është një ndjenjë kalimtare e kënaqësisë personale, por një gjendje e qëndrueshme e jetës që buron nga harmonia mes vetë-pranimit, sigurisë te të tjerët dhe kontributit për komunitetin. Një individ që pranon veten ashtu siç është, pa komplekse inferioriteti apo pretendime të rreme superioriteti, gjen paqe të brendshme dhe çliron energji të mira për marrëdhënie të shëndetshme. Kur ky individ ka siguri te të tjerët, ai krijon lidhje të forta sociale. Për pasojë, ai shmang ndjenjën e izolimit dhe konkurrencës së vazhdueshme. Ndërsa përmes kontributit për të tjerët, ai gjen kuptimin e ekzistencës dhe ndjen përkatësi në shoqëri, pasi bëhet pjesë aktive e saj. Në këtë kuptim, sipas Adlerit, ai përjeton ndjenjën komunitare përmes përfshirjes aktive në një komunitet dhe arrin lumturinë përmes ndërtimit të marrëdhënieve të shëndetshme.
Në vend të përfundimit
Sokrati, me metodën e tij të pyetjeve dhe përgjigjeve, synonte të çlironte individët nga besimet e gabuara dhe të nxiste mendimin kritik. Platoni, pasi regjistroi dhe sistematizoi mësimet e Sokratit, përjetësoi mendimin sokratik dhe e transmetoi te brezat e ardhshëm. Kishimi, duke përqafuar këtë trashëgimi filozofike, shihte tek Adleri një mundësi për të shpërndarë njohuritë që mund të ndryshonin jetën e individëve. Koga, duke u bërë “një Platon për Kishimi-n”, e vazhdoi këtë traditë dhe e solli filozofinë adleriane në një format të kuptueshëm për lexuesin e kohëve të sotme. Përfundimisht, lexuesi merr këtë dritë mendimi dhe ndihmon që ky dialog i vazhdueshëm të mos shuhet, por të evoluojë më tej.
