Vëllimi poetik “Nji njeri dhe 333 vetmi” i Shinasi A. Ramës
Historia e vetmisë është historia e sendeve,
E objekteve që lëvizin përreth dhe ndryshojnë.
Stinët e kthejnë vetminë në jetë në vete,
Dhe vetmia bahet e tyne, hijeve e vendeve,
E vjeshtës, e ujit, e malit, e kujtimeve,
Vetmia nuk ecën bosh, pelegrin mesjete.
(Poezia Prelud: Vetmia Ka Historinë e Vet)
Në historinë e vetmisë, në gjetjen e burimit, dhe boshtit të saj, gjetjen e shtjellës së saj, njeriu nuk është, është shuar dhe përpirë, përtypet si në gojë balene nga vetmia. Vetmia është kalimi, bartja e jetës në sende, nga njeriu në të paqeniesishmen, apo e pa qeniesishmja merr jetë dhe njeriu shuhet. Ato jetojnë, gjallojnë dhe ndryshojnë. Këtu si dëshmi dhe si fenomen njerëzor, ndodh ajo që njihet si depersonalizim klasik, ndarje e realizimit dhe përjetimit të jetës, dhe po kjo është thellë e metaforizuar në këtë poezi, si çarje, si jetë në vete e vetmisë, si gjallim i sendeve. Vetmia si jetë në vete, anash, dhe shmangur njeriun. Duke arritur në vetminë si sinonim i hijes më tutje në po të njëjtën poezi
Se vetmia si hija nuk mundet me kenë kurrë ti
Edhe pse ajo ka historinë e vet me dritëhije
Edhe pse asht po aq sa ti, e njerëzishme.
(Poezia Prelud: Vetmia Ka Historinë e Vet)
Këtu hija, si simbol i një jete që parakalon, që ngjan m’anash, që shtjellohet tutje, më nuk është frikë as ankth, është e vetmja fizionomi që ka ruajtur sinonim të jetës, dhe me këtë përkujton për jetën dhe transformimin e saj në të – njerëzishme -.
Vetmia, është mungesë, vetmia është ankth, vetmia është paralizë e qeniesimit. Por në filozofinë ekzistencialiste, ajo vjen si damkë dhe mallkim i njeriut origjinal. Është pikërisht kjo jetë e cila lindë dhe vendosë Qëndrueshmërinë, Vendosmërinë dhe Përballjen (Resoluteness – term në anglisht i Martin Heidegger).
Në të vërtetë në tërë ciklin e parë “Vetmia me vetveten” të përmbledhjes me poezi “Nji njeri dhe 333 vetmi” poeti është në luftë me veten, me të përbotshmen dhe me përpjekjen e tij për të qenë vetja. Për të mbetur njeri. Ai ka ikur nga Bota, nga përditshmëria dhe nga vetja, është i gjendur mes vetmisë dhe fenomeneve të saj. Heshtja ndër po të njëjtat, bartë trupin e poetit, “përsillet me kufomën e qenies së pajetë”. Heshtja është e parë në sinqeritetin më të madh, derisa e bën njeriun edhe vetvetja e edhe të huaj ndaj vetes. Herë duke mos mundur të bartë tërë peshën e vetmisë, e herë duke qenë po i njëjti me vetminë në shpinë.
“Në vetmi ditët nuk kanë emra
Ka vetëm stinë të gjata sa ditënata,
Kujtime që kanë shtigjet e tyne e vijnë, për me u fshehë atje,
Ku ti nuk mundesh me gërmue,
Se asgja nuk gjendet.
Ato janë zanat e vetmisë,
Shtojzovallet që të bajnë gur.”
(Poezia “Nuk ka vetmi me Vetmi”).
Është e ngadalshme dhe e vërtetë për çdo sekondë dhe minutë jeta në vetminë e njeriut. Në të vërtetë poeti është duke e dhënë njeriun i cili është duke u thelluar në vetminë e tij, qoftë të shkaktuar nga tjetri dhe qoftë të transformuar këtë të ligë në udhëtim të brendshëm.
Në fund kjo poezi është një gjarpër i cili në zvarritjen e tij të ngadalshme dhe të pandryshueshme, jep ngadalësimin e zakonshmërisë, jetës, përjetimit të saj dhe të realizimit të saj, si ballafaqim me veten dhe me atë që është brenda vetes së tij, e tëra është një njëtrajtshmëri, mungon shikimi dhe prekja që e ngjallë njeriun. Në të vërtetë kjo është vdekje e përditshme, një vdekje e njëtrajtshme e cila ka humbur fillin dhe fundin e saj.
Më tutje në poezinë e fundit ë ciklit “Maskat e vetmisë” thuhet:
“Me vetminë s’ka gabime, s’ka as alergji lëkure,
Edhe kur s’e di, nis e më kallzon kush jam vetë.”
Është përfundim me njohjen e vetes, në pagabueshmërinë e vetmisë. Në të vërtetë vetmia është vetë njeriu, është sinqeriteti dhe e paikshmja e vetes.
Poezitë janë të menduara edhe si fenomene aq të sinqerta dhe të shpërfaqura aq thellë sa që të kujtojnë Veda-t hinduse (Filozofitë Hinduse – cekur edhe në Preludin e këtij cikli), janë të menduara si meditime dhe përjetime të kaluara dhe të ndodhura në jetën e vetmisë.
“Tuj pa nji fije bari dikund
në shi, me naftë zhye
Shkelun nën thundra
Thye
Shtrydhë,
Shklye,
Hupë në baltovinë
Ndrydhë,
Shtypun nën nji rrotë
Andërr e ramun prej dikah
E rremat krejt grimcue.”
(Poezia “Përtej vetvetes”)
Kjo poezi ndër më të bukurat e përmbledhjes lexohet në dy shtresa: të jashtmen e asocijimit të thyerjes, njeriut përballë me jetën dhe me të pandihmëshmen; dhe në anën tjetër bari si simbolikë e brishtësisë, e brishtësia si temporale, si kujtim i të përkohshmes dhe të kohshmes së njeriut në këtë botë. Aq më shumë që poezia përfundon me thënien e lartcekur të Heraklitit, “njoha veten”.
Cikli i radhës “Përjetime në vetmi” është cikël i cili e shtjellon tutje vetminë e gjetur dhe të lindur, që krijohet dhe rikrijohet, por aq më shumë thellohet më tutje në përngjasim me gjëra:
Vargu i parë i këtij cikli fillon me “s’po don” në kohën e vazhdueshme, që krijon dhe është vazhdimësi dhe përcjellje e vëzhgim i thellimit dhe shkëputjes së njeriut në vetminë e tij. Më tutje në poezinë e radhës “Vdekja e mendimit janë shikimet” ku thuhet
“vdekja e mendimit janë shikimet e papërtrime
prekja që flet në gjuhë të hershme, pa e mbërrit
një he akulli që në pranverë pikon në të shkrime,
e të len krejt të vetmuem, kujt mos me i përkite.”
Prapë tëhuajsimi, prapë depersonalizomi si metaforë, edhe si fizike, humbja e përjetimit dhe realizimit të jetës, harrimi, – rënia – në të vërtetë sipas Martin Heidegger, nën ankthin e mungesës dhe të Kujdesit. Vetmia unike, vetmia autentike dhe vetmia që si urith hynë dhe ndërhynë në një jetë të ndryshme, ku gjërat marrin jetë , e hijet janë vdekja e mendimit. Tutje në poezinë “Në kërkim të vetes” njeriu shkëputet nga e shkuara e tij, e lë si lundër të lundrojë në pyll derisa vetvetja e njeriut, dhe vetë ai, nuk gjenden aty. Gjë që shpërfaq unisimin e njeriut me vetminë e tij, stoicizmin dhe me këtë edhe penetrimin e tij, të udhëtimit të tij shpirtëror.
Një nga poezitë më të bukura të këtij cikli mbi vetminë, të kësaj Veda-je mbi vetminë është poezia “Vezullimi”:
“një rreze e vetme përbiroi në gjethnajë
në lumë, flaka e njomtueme e dritës ra
në sy, gjithçka e valavitshme, m’mbrrini
Vetëm ndjehet, e asgja s’shihet tashma
n’pikla që lazdrojnë, shkëndi në thëngjijtë
me zjarrin, që shprishen me erën si shini, si me e kuptue diellin?
E çka i duket ujit, hyjnorja, kur i bjen veç me një rreze drite?”.
Në “Vezullimi” njeriu është shkëputur krejtësisht nga kontakti me botën, me dritën dhe me jetën, ai është si një i verbër i cili sapo ka parë për herë të parë dritën. Metaforë e kthimit dhe kalimit përskaj jetës, metaforë e gjendjes së njeriut në vetmi i cili ka marrë Qëndrimin të bëj ballë shkëputjen në udhëtimin e vetë të brendshëm deri në të errëtën e njerëzores, deri në të errëtën e të vetvetishmes. Prapë, është aq e thjeshtë dhe aq e dukshme brishtësia, njomësia dhe thyerja e tërë asaj që kemi thurë si marrëveshje në një Botë, ku “një rreze drite” tejshkon tërë atë që është, dhe me këtë prapa shënjon temporalen dhe të thyeshmen njerëzore dhe të Botës njerëzore.
Më tutje në thellimin e vetmisë së tij njeriu përballet me më të vështirën, qeniesimin e fjalëve, qeniesimin e botës përmes tyre:
“fjala është një përvijim, që bahet shpellë
kuptimet vijnë si lakuriqë t’etshëm nate
e kërkojnë strehë, e duan me tretë n’dhe
gjakun e qenieve që kanë krejt tjera fate.”
Pastaj thellimi në vetmi, është i atashuar në gjëra, sikur ato e thonë të tërën.
“Bukuria e gjanave”: Bukuria e gjanave flet/
për jetë që s’janë ma
e prapë din se si me mbërrite me na zgjue ne/
me një simetri lulesh
të spërkatun me dhe…/.
Në këtë poezi, njeriu në vetminë e tij Veda-je, ka arritur të çlirojë – bukurinë – dhe të ndiejë tërë krijimin e Tokës (si primordiale e Botës dhe përditshmërisë), bukuria këtu është qenie e cila ka jetën dhe sjelljen e saj që krijon dhe gërmon në njeriun e vetmisë kthimin në jetë.
Në të vërtetë, në këtë cikël, në këtë shkallë të vetmisë, njeriu është në dy zona: të lartën ku bota ndodh dhe ka qarkun dhe shtjellën e vet; si dhe zonën ku njeriu është thelluar në Veda-në e tij, për të gjetur një njeri në veten e tij, për të ruajtur një njeri në veten e tij ndanë tërë asaj që po ndodhë në botë, dhe për të mbajtur Qëndrimin e tij përballë Temporales së njeriut. Këto dy zona tanimë janë shkëputur edhe nga njëra tjetra dhe edhe krijojnë një mall dhe mallkim të njeriut në vetminë e tij, duke pas braktisur të Përditshmen, të pavërejtshmen e vdekjes, derisa vdekja shfaqet shpesh, dhe duke u pas kapur për litarin e vetmisë si gjarpër, në të vërtetë këtu shpallet refuzimi, i njeriut, ndaj kësaj bote bosh, ndaj kësaj bote të huaj, që tëhuajson.
Njeriu në këtë udhëtim në fund edhe fillon të lind dhe të krijoj fenomene si – çasti -, si zbulim i parë dhe i vetëm i botës, aq larg është njeriu në vetminë e tij:
“copa t’preme qiellit, me rr’fe, verdh si plaga
Me qelbëzimin e freskët, si qelibari nën hanë
aty ish çasti, u ndeshën bashkë, terri e flaka
n’foton e shkyeme, pa sens, veç grimca janë.
(Poezia Çasti – Një lojë me fotografinë)
Kjo është edhe poezi e zemërimit të vetmisë, edhe e urrejtjes së një bote boshe, por edhe refuzim i kthimit prapa në këtë bosh, refuzim i përjetimit të “përbashkët”, refuzim i shenjave që e bënin jetën dhe Botën. Dhe në shtresën e fundit në “terr e flakë” qielli, i verdhë si plaga, në të vërtetë vetë shenja e botës dhe e bashkë-qeniesimit si plagë, mbyten dhe përmbyten në terr e flakë si shkëputje me Qëndrim ndaj të kaluarës boshe.
Njeriut të izoluar në vetminë e tij, si ikje, si refuzim dhe si Qëndrim ndaj boshit të botës, i mbetet një kujtim mbi të gjitha “dheu që kërcet nëpër dhambë” derisa hanë rrushin e veshur me pluhur. Dhe po i njëjti e ruan këtë aromë e shije, i mbetur thellë në vetminë e tij, si “e vetmja gjë që s’dite si me ma marrë ti/ asht me vetminë teme, tash e masandej/
Më tutje, në këtë pjesë të “Vetmisë me veten”, njeriu është i atashuar me stinët. Ai thellohet në stinët e vitit dhe me këtë i mbështetet primordiales së kohës, dhe kalimit të tokës përreth thelluar në qeniesimin e tij autentik, për të gjetur një ngjasim me atë që po përjeton.
“zverdhja e gjetheve e shploi bollën
jeshile n’nji degë
rr’shqitjen e pa ndijshme
kund gja pa prekë, si n’dhe
… ky shi prajshëm bjen e s’po e mërdhitë
t’ftohtit e ajrit
ka me e ndrye thellë n’dhe
në nji vend ngujue
në barin e zverdhuem
ka me gjallue veç me ngrohtësinë e vet
kund pa u prekë
pa u ngushtue
e mblue prej kalb’sinës së flet’ve
që dikur e pa vetëdije e strehuen…?
… (Poezia “Ritmi i vjeshtës”)
Simboli i bollës, në shtresën e tij të jashtme është vëzhgim i durimshëm, i ngadalshëm si shiu që bie pa pra, është e vetmja shenjë e bashkë-qeniesimit të njeriut në vetminë e tij; dhe në shtresën e brendshme është vetë vetmia e cila si hije me sinonim të jetës, si thellim i ndarë nga njeriu, si ndrymje tutje prej botës, është unisim me tokën dhe në këtë refuzim dhe Qëndrim ndaj të kalueshmes së Botës. Është njeriu i kapur për veten e tij në pandjeshmërinë e botës, njeriu i ndryrë në ngrohtësinë e vete në pandjeshmërinë e botës, njeriu në Resoluteness të tij për të qëndruar ashtu si është, përballë pakthyeshmërisë së dritës dhe vezullimit.
Po e njëjta pandjeshmëri shpërfaqet në poezinë “Ramja e borës” në ciklin “Dita e borës”:
“bora që sa ra, e bardhë, sa ka ra, e për vedi ra
atë që ish mbulue, s’e ka dishrue, as ty, as mue
dega tha e atë e mba, pa da, sa t’ asht kurrgjë… P
astaj në poezinë “Dita e borës: Nata e bardhë”:
“Dita e borës s’asht veç nata e bardhë, qefin
s’dihte prej kah vejen drita q po e shndritë
kaq e pafund, e pa jetë, e për ku asht nisun…
e në të qënia është veç nji boshësi e stisun…
pastaj në poezinë “Dita e borës: Gjurma”:
“Veç kur bjen bora jena nji gjurmë pa domethënie
e prapë, na dona me besue vedin se jena përjetë.
Pastaj dhe poezia e fundit të ciklit mbi borën:
“Pengu i shiut”: “Peng i shiut mbete. S’të jep fillim. As fund.”
Në këtë cikël “Bora e parë…” njeriu është i nxënë përfund pandjeshmërisë dhe pakuptimësisë. Është sinonim i bardhësisë, njëtrajtshmërisë dhe pandryshueshmërisë së botës. Në këtë bota sikur është shuar dhe ka mbetur vetëm primordialja e tokës, e cila krejtësisht e mbetur në qarkun e vet krijon stinët, bollat dhe borën e shiun të cilat as nuk e njohin njeriun dhe as nuk ia lënë një gjurmë. Në të vërtetë kur njeriu sheh gjurmët ato ia kujtojnë temporalen e tij dhe e thyejnë me pakthyeshmërinë e jetës nën një paqëllimësi e cila nuk arrin të kuptimësohet dhe as të gjejë një cak, një fund, por dhe as një fillim.
Pastaj cikli për ardhjen e pranverës, në poezinë “Përtej fundit”:
ajo rrezja e diellit që s’din me prekë gja/
pupla e shkulun prej erës që bjen ku don vetë/
hija e luleve të qershisë që tretet pa pritë/
… ajo llanga e dritës që s’ndalet ma në dhe/
ajo heshtja e natës që kurrë fund më s’ka?.
Tanimë pranvera ka ardhur, dhe, së pari, në diskursin e njeriut stina e dimrit, është vetë fundi. E njeriu po kthehet prej fundit në jetë. Në këtë kthim ai është tejet i thellë, tejet i ditur dhe tejet i njohur me pandjeshmërinë e botës, me qarkun e saj të pandjeshëm ndaj njeriut. Në të vërtetë njeriu është pa gravitet dhe pa hije. Por “ajo heshtja e natës që kurrë fund më s’ka” është kompleks i dijes mbi fundin dhe rikthimit në jetë, është nata, është terri i cili rikujton njeriun për përkohshmërinë e tij dhe për jetën e tij të pa cak dhe të pakuptimësueshme. Në këtë – limbo – njeriu është i tmerruar nga heshtja e natës, e që në të vërtetë është vetë zhurma dhe zhaurima e natës, që rikthen dhe rikujton njeriun në tokë, si të ndryrë brenda një fati të tij “i cili e ngreh zhag përtokë”.
Pastaj cikli i verës në poezinë “Fundi i Verës: Dallgët që shemben”:
Dallgët që shemben nuk më prekin as në trup
zhurma e largët më mbanë peng, si me nji pendë
zhaurima e tyne asht rruga ku mendja hup
e shkon në kohnat që ma kurrë s’kanë me kenë
Në përpëlitjen e qenies që s’din se pse me vdekun?
Edhe një herë, në vetminë e tij, njeriu është ndarë nga përjetimi dhe realizimi i jetës së tij. Asgjë nuk përjeton, as dallgët nuk e lagin dhe as nuk e prekin, është i ndryrë në veten e tij, nga ajo që është, ajo që e mbanë, ajo që as nuk e di pse duhet vdekur. Është në të vërtetë poezi e depresionit të arritjes në ciklin e fundit të vitit, nisur nga vjeshta dhe kthimi në vjeshtë prapë, me gjithë vetminë e pakuptimtë, të pashqitshme dhe të pa mishërueshme.
Më tutje në përmbledhje, vjen si nën-cikël vrojtimi dhe përcjellja e njeriut përballë “Ujnajave”. Poezia “Nuk dita çka me i thanë ma Ranës kur Fryni Murlani”:
Ah grimcat e ranës janë eshtna t’vjetra, t’shplame
do janë gurë, të bluejtun prej ujit, t’gërryeme kadalë
do janë fosile, janë copa sendesh, t’shpërbame
por asnjena prej tyne s’din me kenë ma gjallë.
Më tutje poezia e po të njëjtit nën-cikël “Tuj meditue asht në Vetmi e nuk Din çka me Thanë”:
ajo çka i mbanë peshqit t’vetmuem n’ujë
ajo i len zogjtë e vetmuem t’varun n’ajri
ajo asht dhimbje që s’mund ti falet kuj’
e pandashme prej t’jetuemit n’liri.
Pastaj më tutje poezia “Për gjurmën e Njomë në Bregun e Lagsht”:
Gjurma e njomë e kambës n’ranën e lagsht
asht nji botë që s’di me e lexue. M’përpin…
/ Gjurma e vjetër e kambës n’ranën e thamë
Asht nji botë që m’mbush me ethe e frigë
asht si trupi i l’shuem i nji dite t’vrame
l’kurë e zhvoshkun gjarpni, veç due me i ikë…
Njeriu është i lidhun, në kontakt me botën, por ajo është tejet e largët, tejet e njohur në të vërtetë, me tërë atë që është – pandjeshmërinë e saj. Njeriu ka humbur një herë e përgjithmonë besimin në atë, ai aq më shumë konkludon se “ne nuk dimë si ta gjejmë besimin”. Njeriu nuk di si ta gjejë fillin e botës, dhe as fundin e saj. Në të vërtetë është në ankth të të qenit, si njeri, si qenie, si krijesë e cila ka zgjuar vetminë, ka rënë, dhe është thelluar në vetmi duke ikur dhe duke braktisur çdo gjë. Janë pikërisht vargjet e këtij ndalimi për të vrojtuar që e bëjnë këtë pjesë të kësaj përmbledhjeje me poezi krejtësisht origjinale, si ndalim para botës, ndalim para kalimit të saj, e kthimit të saj në “eshtra që më nuk dinë si të ngjallen”.
Spiralja e vetmisë e ka marrë tatëpjetën e saj dhe njeriu është i ndarë e vrojton jetën të mosrealizim dhe të papërjetuar, të huaj dhe tëhuajsuese, si “gjurmë që e përpinë” jo vetëm me gjarpëroren e njeriut, jo vetëm me ankthin e temporales së njeriut, por pikërisht me njohjen që ka pësuar njeriu në vetminë e tij. Kjo vetmi është sa thyese, që thyen edhe eshtrat dhe i shndërron në fosile, po aq edhe urti mbi jetën, të Qëndruar mbi jetën e boshit të Botës së Publikes.
Poezia “Pika e parë e shiut” shpërfaq atëqë krijon ndjesinë e një rikthimi por rikthim në “vdekje për një prekje”.
pika s’asht tis, pse me rrëzëllim
ditë e tejdukeshme
as lagshtinë e butë që jeton
për ty, me u shndritë.
Me u ba shi pret, n’ndeshjen
Me u ba e padurueshme
deri ta prëthithë nj pikë ma e madhe
e n’përpjekje/varun n’ajër rrin
s’mundet në dhe, vetë me u zbrite
shi, po me ngutin e rand’sisë?s’vdekjes për një prekje.
Pjesa e dytë e përmbledhjes
Poezia “Kozmogonia e jonë F’mijnore: (Tokën)
Si shkretinë/
pa vetëdije na e lexojmë/
si fytyrën e nanës/
anipse me stinë.
Disa herë në këtë pjesë, njeriu i kthehet nënës së tij dhe po ashtu si në këtë simbolikë si në poezinë “Kozmogonia F’mijnore” personifikimit të tokës me fytyrën e nënës. Në të vërtetë kjo është zhveshje e tërë boshit të Botës dhe marrëveshjes mbi botën, atë njerëzore, për të dalë tej në tokën primordiale e cila ruan fytyrën e nënës, apo në të vërtetë është toka vetë nëna, si bosht dhe si kalueshmëri. Edhe pse shkretinë toka është nëna vetë, dhe e lexojmë, e njohim, e duam dhe e përjetojmë si nënë. Por në të vërtetë këtu shfaqet stina prapë, si kuptim dhe dhembje e kujtimit të kalimit, të harrimit dhe të pamundësisë së njeriut për të prekur tokën, për të ndier, për të komunikuar me tokën. Stina si kujtim i pandjeshmërisë dhe e pakuptimëshmërisë, qarkut të tokës të mbetur në përjetësi. Ajo që është derisa njeriu ka ndryshuar nëpër to dhe ka kaluar në një njeri që njeriu nuk e njeh më. Sikur njeriu këtu vuan nostalgjinë e prekjes, njohjes dhe komunikimit me njeriun tjetër, me njeriun siç ka qenë.
Poezia “Metafizika e moskuptimit”:
Zhaurima e jehonës më mbështjell/
zgjatet në përplasjen anë për anë/
si një lëvozhgë arre që në thërmim/
prej piklave të ujit nxjerr e ndjell/
rrufenë si ma të papritunin qëllim/
e ajri si buejtja e resë çka mbanë/
n’atë dirtë që plas prej ujit n’qiell?
Njeriu këtu është përballë primordiales së krisjes së tokës, ballafaqimit me rrufenë “si ma të papritunin qëllim”, sikur është në kërkim të një qëllimi. Është moment primordial i cili e kapë, e godet dhe e nxjerrë në përjetimin e harruar të jetës dhe të realizimit të jetës. Njeriu këtu sheh paradoksin e tokës, e cila në krisjen e saj, nga uji krijon rrufenë, dhe në këtë humb çdo qëllim të njeriut, çdo kuptim si marrë – veshje të njeriut. Është paradoksi i fizikes përballë kuptimit të njeriut, është primordialja e universit e cila krijon moskuptimin dhe përhumbjen e njeriut në jehonën e zhaurimës e cila kështu e pamatë e merr dhe e bartë njeriun në kthim dhe rikthim të esenciales së përjetimit.
Duke u ndalë në ciklin e haiku-ve mjeshtërisht të zotëruar nga Shinasi A. Rama, në
“Gjethi bjen pa Ndje”: gjethi bjen pa ndje/
din era me msheh vdekje/
pellgu fshin prekjen,
kthehemi tek pika zero e qeniesimit, tek pika e ankthit të vdekjes, ankthi primordial i paevitueshmërisë së vdekjes, dhe atë nën vëzhgimin miniatural të rënies së gjethit. Në këtë shfaqet latenca e këtij Haiku, vdekjen si fenomen me të cilin njeriu krijon marrëdhënien e tij duke e besuar dhe duke e parë përballë.
Pastaj duke u ndalë në ciklin Gjendje, poezia “Hija u ba plagë” (po e njëjta përsëritet në një version tjetër më vonë gjatë përmbledhjes): Hija u ba plagë/ Mandej kocka e mish/ e sytë që janë hapë/… sikur në këto dy poezi të marra shembull këtu, në Haikun dhe në këtë mbi hijen, ka një vazhdimësi që e përcjellë tërë këtë pjesë të kalimit të njeriut nëpër botë, pas vetmisë primordiale në të cilën ka qenë dhe në të cilën është damkosur e plagosur përjetë. Vazhdimisht kemi kalueshmërinë e njeriut, harrimin, dhe depersonalizmin si metaforë e mos përjetimit dhe mos realizimit të njeriut në këtë botë. Në këtë njeriu tanimë kalon në hije dhe hija në “mish e kocka”. Por është plaga që gjallon këtu, është plaga që ka krijuar jetë në vete, dhe është e qëndrueshme sa një njeri në vete dhe jetë në vete.
Përfundim: “Një piklinë shi, n’nji ditë vere që djeg pa shpëtim”.
Ç’mbetet andaj nga jeta, nga vdekja, nga bashkë-qeniesimi? Njeriu në poezinë e Shinasi Ramës sheh nga perspektiva e vetmisë, asaj primordiale dhe asaj esenciale: ai sheh tërësinë e jetës në “një piklimë” por që djeg, pa shpëtim. Njeriu, i fascinuar pas prezencës, i ndryrë brenda të pavërejtshmes së vdekjes, i ikur deri në pakthim tjetërsimi nga ankthi i vdekjes, nuk mbanë mend asnjë gjë nga jeta, asnjë shenjë dhe as plagë, e tëra është një djegie, e shkurtë, e paqëllim, dhe e pa shpëtim.
Është, në fund, fuqia e njeriut, për t’i bërë ballë kësaj thënie, kësaj poezie, kësaj vetmie. Qëndrimi i tij ndanë tëhuajsimit të njeriut, të botës, të jetës, e ka hedhur, në të vërtetë e arrin kuptimin e të qenit të hedhur në këtë jetë, pakthim dhe pa qëllim, me marrëveshjen për një Botë e cila ikë prej vetes dhe kërkon fshehjen e rënies së saj. Të pa- vërejtshmen e temporales.
Temporalja në përmbledhjen me poezi “Nji njeri dhe 333 vetmi” është ajo fija e barit, e shkelun, e thyer, që në brishtësinë e saj do ta pësoj këtë fat, po të lind pakufi herë, e të cilën poeti Shinasi A. Rama po ashtu në të gjitha versionet dhe në të gjitha jetët e vrojton si fascinim, si Kujdes, si gjakim të tij për të arritur tjetrin me këtë, për ta bërë të zgjohet, të shijojë jetën, dhe të kthehet në jetën siç është, të pakthyeshme, por edhe me njeriun brenda saj.
