Përktheu nga rusishtja Kosta Nake
Ditën e tretë të Krishtlindjeve, në mbrëmje, disa mysafirë u mblodhën te Rakitini, nëpunësi beqar i postës. Kjo ndodhi në qytetin e vogël kufitar të Krasilovit, shumë i pistë dhe monoton, i banuar nga tre mijë hebrej dhe fshatarë mazurianë, mes të cilëve qëndronte një grusht i vogël njerëzish që përbënin të ashtuquajturën shoqëri. Shoqëria përfshinte punonjësit e postës, personat e ngarkuar për kalimin e mallrave jashtë nëpërmjet pikës së tranzitit, policinë lokale, klerin dhe një mësues me ndihmësin e tij. Të gjithë ata rrallë e vizitonin njëri-tjetrin çdo ditë për të shmangur shpenzimet e panevojshme, por për Krishtlindje dhe Pashkë shkëmbenin vizita ceremoniale dhe merreshin vesh për aheng ku vallëzonin deri në agim nën tingujt e fisarmonikës ose violinës dhe dendeshin me vodkë të shpifur dhe prodhime pa pretendime në artin e kuzhinës.
Tavolina hapej në një ose dy dhomat e vogla në apartamentin e Rakitinit, i cili emrin e dhomës së ndenjes, në kontrast me të tjerët, e quante dhoma e gjumit. Në krye të vendit ulej drejtori i postës, Shmidi, një burrë i zbehtë, i shëndoshë, i fryrë, sikur ishte mbushur me ujë, i plogët dhe indiferent për gjithçka. Në krah të Shmidit dhe përballë njëri-tjetrit uleshin xhakoni Vasil dhe i zoti i shtëpisë, një brun i vogël energjik me fytyrë të verdhë të errët dhe të bardhat e syve po ashtu të verdha, me një vështrim servil e dinak.
Vendet e tjera ishin zënë nga ndihmësi i Pavlovit, një ish oficer kozak, një djalosh i qeshur, një këngëtar dhe aventurier dhe përkundruall mësuesi i tij Musorini, një njeri i zymtë dhe tip murgu, i gjithi i mbuluar me flokë të zes e të gjatë që e quante veten “apostull i pijetarisë së shtruar”. Më në fund të tavolinës Agei Fomiç Malligini, po ashtu nëpunës i postës që gjithmonë zinte vendin e fundit për drojë dhe modesti.
Agai Fomiç i shmangte vizitat me sa mundej, sepse e bënin të ndiente një lloj detyrimi për t’i ftuar të tjerët. Ai ishte nëpunësi më i varfër në gjithë zyrën, i detyruar të ushqente dhe të vishte të shoqen, vjehrrën e moshuar dhe pesë fëmijë, mirëmbajtja e të cilëve me një page mujore prej njëzet e dy rublash nuk ishte asnjëherë e mjaftueshme. Çdo aheng sillte nevojën e kufizimeve të tmerrshme në ekonominë familjare e cila kërkonte pakësim të skajshëm të shpenzimeve të përditshme deri në normalizimin e tyre. Gjithë familja duhej të hiqte dorë nga mishi në supë, nga çaji i mëngjesit dhe nga një sasi drush të zjarrit për një kohë të gjatë.
Autoritetet që vinin zakonisht për të inspektuar postën, gjithmonë e shikonin ftohtë uniformën e vjetër të Agai Fomiçit, e gjelbër, e fshehur në cohët e arneve, me bërryla të ndritshëm. Dhe nëse nuk e largonin Agai Fomiçin për shmangie dhe paraqitje të papërshtatshme, kjo mund të shpjegohej nga keqardhja me të cilën figura e tij e gjatë, e dobët me faqet e zbehta me akne, zbukuruar me mustaqet e kuqe, të shkurtra e të rralla, me mjekrën, me buzëqeshjen joshëse dhe prej fajtori, me buzët pa gjak dhe sytë e ndritshëm e të shuar, mëshironte padashur cilindo.
Agai Fomiç erdhi në këtë mbrëmje vetëm për shkak të një nevoje urgjente. Gruaja e tij, një grua e sëmurë që gjithmonë ecte me gojën e fashuar, ishte gati për të lindur ato ditë; veç kësaj, shojet e çizmeve të djalit të madh ishin hapur; të dyja kërkon para, por në shtëpi nuk kishte asnjë kopejkë. Gjendja ishte aq kritike, saqë Agai Fomiç, duke mposhtur drojën, vendosi të kërkonte borxh ca rubla me çdo çmim nga ndonjëri prej pjesëmarrësve në mbrëmjen e Rakitinit.
Dhe tani ai u ul në tavolinë, i shqetësuar, më i zbehtë se zakonisht, me zemrën e fundosur në drojë, duke fërkuar duart me nervozizëm dhe duke pritur çastin e përshtatshëm të bisedojë për punën e vet. Me një nxitim të rënduar, ai refuzoi çdo kafshatë që ju ofrua, nga frika e pakuptueshme se mos e bënte të zotin e shtëpisë të harxhonte pa nevojë.
Mysafirët hanin dhe pinin. Mes tyre për një kohë të gjatë pati një bisedë të shtruar e monotone për çifligarin, për drejtorin e postës së provincës, për peshkopin e vendit, për të korrat e ardhshme, një bisedë që u përsërit aq shpesh dhe mërzitshëm saqë secili e dinte që më parë ç’lloj shakaje do të thoshte bashkëbiseduesi. Tri-katër herë Agai Fomiçit iu duk sikur erdhi çasti i duhur për të. I dukej e përshtatshme që gjatë bisedës së përgjithshme t’i kërkonte borxh ndihmës menaxherit ose mësuesit.
Bëhej gati të përkulej në drejtim të tyre, gati të prekte mëngën qetësisht për t’i tërhequr vëmendjen dhe pastaj t’i kërkonte. Por çdo herë, një drojë e pashprehur, pothuaj frikë, ia pengonte lëvizjen. Biseda gradualisht u kthye se si ishte bërë jeta tani, sa e shtrenjtë ishte gjithçka, dhe se si zyrtarët e vegjël kërkonin favore për të dhënë ndihmë. Ky problem ishte shumë i njohur dhe i zakonshëm për cilindo dhe secili shprehte opinionon se s’ka rëndësi si e thua, gjëja më e rëndësishme në jetë ishte paraja dhe paraja; nuk ka nevojë të jesh i mençur, i bukur, ose i zellshëm me ta, të gjithë janë njëlloj, njerëzit do të nderonin para monedhave të florinjta.
“Një herë pothuajse u bëra pasanik, – tha Shmidi me një zë të mbytur. – Isha në dasmën e çifligarit Porçinski, ai në Gollovçin…. Rreth njëzet fisnikë polakë ishin mbledhur atje dhe, kuptohet, pas darkës loznim kumar me letra. Kisha në xhep, nuk më kujtohet, njëzet apo tridhjetë e pesë rubla. Sigurisht, ku të futesha kur ata luanin për një mijë rubla. Qëndroj pranë tyre dhe shikoj. Kur papritur, një çifligar me ca mustaqe të gjata, që po tregonte ende një çerek, më tha mua: Pse nuk vë edhe ti? I thashë se nuk kisha aq para sa te luaja. S’ka gjë, tha ai, verë. Atëherë vura dhjetë – i humba, vura edhe dhjetë të tjera me trefishin – po ashtu i humba. Pastaj u inatosa. Kisha një rubël argjendi të Ekaterinës, që e mbaja për kujtim. Jap e marr me mendje, do ta vë dhe atë. E vura. E imagjinoni – u bë. Fitova. Përsëri fitova, përsëri e përsëri. Në pesë minuta i mblodha tërë depozitat. Bankieri tha: Tani rreziko. Sigurisht që vura. Sapo dikush vinte një kartmonedhë të madhe, unë e godisja. Arrita deri në pesëmbëdhjetë mijë. Isha gati të mendoja për ta ngritur, por pata njëlloj keqardhje: si mund ta humbja lumturinë time?
Në këtë kohë vjen në tavolinë vetë Porçinski, ai që martohej. Eja, më tha ai, ti ke fat në dashuri, prandaj nuk do kesh fat në letra. Hajde vëmë. I thashë: Më vjen keq, unë të grij. Dhe ai thotë: Ti? Shumë mirë. Bankë! Nuk kisha ç’të bëja, i hapa kartat. Dhe imagjinoni, në kartën e dytë i mblodhi të gjitha paratë, i futi në xhep dhe u largua. Nuk dua të hedh më tani, tha ai.
Të gjithë dëgjonin historinë e Shmidit me sy të zjarrtë: njëlloj sikur të kishin parë pesëmbëdhjetë mijë rublat, të kishin nuhatur aromën e tyre, të kishin dëgjuar tringëllimën e tyre.
“Ka gjithashtu njerëz me fat që fitojnë me bileta, – tha xhakoni duke psherëtirë. (Të gjithë e dinin që ai kishte një biletë për borxhin e brendshëm). Lexova ditën tjetër që një përdorues zuri dyqind mijë. Një varfanjak që nuk kishte para, e mori atë. Vërtet misterioze janë udhët e Zotit.”
“E po çfarë nuk bën vaki, – ndërhyri mësuesi me një zë basi. – Thonë se po fitove njëherë me biletë, do fitosh dhe herën tjetër. Apo jo?”
“Po, kështu thonë, – u përgjigj ndihmës menaxheri, – por nuk e di në se është e vërtetë… Edhe ne kishim një rast në Z. me një kopist. Ai shërbente në administratën e provincës dhe ia doli të siguronte një biletë për vete. Një ditë erdhi te bordi dhe nëpunësi e pyeti: Cili është numri i biletës tënde, Sergej Ivanoviç? Cili? Nuk e mbaj mend, po dal ta shoh, një mijë e njëqind e njëzet e tre. Ata kontrolluan gazetën: T’i gëzosh, ke fituar pesë mijë rubla! Atij i iku mendja nga gëzimi. Ia valoi drekës me shampanjë, të tërë e uruan, mbajtën edhe fjalime. Ditën tjetër, e njëjta gazetë thoshte se gabimisht, në vend të një mijë e njëqind e njëzet e katër, ishte shtypur një mijë e njëqind e njëzet e tre. Kështu kopisti u bë derr nga nervozizmi.
Njëra pas tjetrës vërshuan këto histori kalorësiake të famshme të botës, të gjashme me njëra-tjetrën si dy pika uji: për Ritshildin që erdhi në Paris në këmbë dhe në fillim shiste shkrepëse në rrugë, pastaj fitonte njëqind milionë në vit, për Vanderiltin, për gjetjet e nëndheshme, për fituesit e letrave, për spekulimet në bursë, për daja Samët amerikanë që bëheshin milionerë papritur.
Agai Fomiç, edhe pse nuk kishte asgjë ç’të tregonte për vete, merrte pjesë aktive në këto biseda. Zotëronte imagjinatë çuditërisht të pasur dhe ritregonte gjithçka që ishte thënë në prani të tij në mënyrë jashtëzakonisht të gjallë. Fliste për borxhet nga të pasur që s’pritej, nga pronarët e tokave, krijesat e fuqishme të quajtur milionerë, që nuk njihnin refuzim për ndonjë nga surprizat e tyre, irritohej e dridhej nga ethet gjithnjë e më shumë, pasi atë çast kishte nevojë dëshpërimisht për pak rubla të mjera për gruan dhe çizmet e djalit.
“Disa njerëz paratë i gjejnë në rrugë,” – belbëzoi papritur Agei Fomiçi, pa e pritur as vetë.
Të gjithë e panë të habitur, pasi nuk kishte folur fare atë mbrëmje. Agai Fomiçi u zu ngushtë dhe i uli sytë mbi mbulesën e tavolinës.
“I gjejnë në rrugë, posi, vetëm… nga xhepat e të huajve,” – ia bëri ndihmës menaxheri.
Të gjithë qeshën, më shumë për ndryshimin në fytyrën e Agai Fomiçit sesa nga shpotia e ndihmës menaxherit dhe sakaq secili tregoi raste me vjedhje të mëdha, të rrezikshme, të pazbulura. Dhe përsëri përpara syve të Agai Fomiçit u shfaqën dhjetra, qindra, mijëra rubla, tufa të mëdha me kartmonedha, emrat magjikë të njerëzve të pasur që nuk dinin sa para kishin. Dhe ai dëgjonte me të njëjtën ndjesi me të cilën një i uritur shikon nga dritarja dyqanin e ushqimeve.
Ora e vjetër e murit tingëlloi për orën e plotë. Xhakoni u ngrit, përveshi mëngën e djathtë të rasos së vet dhe filloi të përshëndetej, pas tij u ngritën të tjerët, përveç Agai Fomiçit. Gjithë kohën që Rakitini shoqëroi mysafirët te dera e jashtme me një qiri, ai ndenji pa lëvizur në të njëjtin vend, duke formuar topëza buke me dorën që i dridhej nga emocioni.
“Ja tani Rakitini do të kthehet, – mendoi Agai Fomiç, – dhe do t’i kërkoj. Duhet vetëm të tregohem më trim. Dhe, në fund të fundit, ai nuk do të më hajë me pyetje, apo jo?”
Më në fund Rakitini u kthye dhe u ul pranë mysafirit të tij, i habitur që nuk kishte ikur me të tjerët, por Agai Fomiç, në vend që t’i kërkonte para, menjëherë tërhoqi zvarrë një bisedë të gjatë e monotone për shërbimin dhe rrogën. Rakitini e shikonte me sytë e përgjumur duke u munduar të dëgjojë me mirësjellje dhe duke hapur gojën që i mbyllej me zhurmë. Kaloi gjysmë ore kështu. Më në fund Rakitini nuk mundi të duronte më dhe u shtriq me një gogësimë të gjatë zëlartë.
“Oh, ç’dreq! – tha ai me një zë të përgjumur. – Nesër kam radhën e shërbimit.”
Agai Fomiç u ngrit me nxitim dhe filloi të shfajësohej. Në korridor, duke u mbajtur te doreza e derës, papritur e kapërceu hezitimin dhe iu kthye Rakitinit:
“Dëgjo, – i tha me zë të mbytur dhe pa e vështruar. – Unë kam… kam një gjë të vogël për ty… një… kërkesë…”
“Çfarë?” – pyeti Rakitini me shqetësim.
“Ti e kupton, unë do të… nuk do të doja të të shqetësoja… Gruaja ime duhet të lindë… Ti e di, e kupton, është e domosdoshme… Dhe unë, në emër të Zotit, më jep njëzet… rubla… – ai donte të thoshte dhjetë, por ishte i frikësuar nga një shumë e tillë. – Të paktën pesë rubla…”
“Për Zotin, s’kam asnjë kopejkë, – u përgjigj Rakitini duke vendosur dorën në kraharor. – E po, ti e sheh, në tërë shtëpinë nuk gjen një kopejkë.”
Nga toni jashtëzakonisht i sinqertë i Rakitinit, Agai Fomiç e kuptoi fare mirë që ai kishte para, por kishte frikë t’i jepte borxh. Duke murmuritur diçka si shfajësim, Agai Fomiç doli në rrugë. Nata ishte me hënë dhe me ngricë. Rrugët e gjera të mbuluara me dëborë, shtëpitë e ulëta me kapat e bardha të dëborës, pemët e ngarkuara me dëborën si pambuk, të gjitha këto dukeshin të vdekura. Dëbora kërciste fort nën këmbët e tij. Agai Fomiç duhej të shkonte mjaft larg, por mendimi për paratë nuk e lejonte. Mendoi me tmerr se si do të vinte në apartamentin e tij të ulët, të ftohtë, me dritare të gjelbra, xhamat e të cilave ishin ngjitur diagonalisht me zamkë, me aromën e përjetshme të varfërisë dhe pelenat e fëmijëve. Çfarë t’i thoshte të shoqes kur ta pyeste për paratë me atë zërin e sëmurë e të çjerrë? Ai pinte vodkë e birrë, hante derrkuc të pjekur, kurse ata shkonin në shtrat barkzbrazët, me të vetmen shpresë se babai patjetër do të kishte gjetur para.
“O Zot, – mendoi Agai Fomiç me hidhërim. – Pse nuk u dërgon lumturi, kënaqësi dhe një jetë për të qenë të tjerëve? Pse më ke harruar mua? Të tjerët gjejnë para që mund të mos u nevojiten. Ç’do të bëhej sikur unë të gjeja të paktën një herë, vetëm një herë në jetën time… të paktën dhjetë, jo, njëzet rulba! Dhe gruaja do të kishte diçka me se të paguante dhe çizmet e Vasjutkës dhe pallton e ngrohtë të Leles… Tani, për shembull, pse të mos gjej një kuletë me para në rrugë? Mbi të gjitha, ndonjëherë ka edhe të tilla raste, qoftë edhe rrallë; pak shkruajnë dhe flasin për këtë?
Me mendjen e tij ëndërruese, Agai Fomiçi filloi të imagjinojë me kënaqësi se si do të gjente një portofol të trashë prej lëkure në rrugë, si do ta hapte dhe do të shihte një tufë me kartmonedha njëqindrubëlshe dhe bileta fituese, si do të vendosej në një apartament të madh, të ngrohtë dhe plot dritë, si do të ndërronte mobiljet, do të qepte me porosi rroba të ngrohta e të bukura për familjen dhe… Asnjëherë nuk dihet se çfarë të mira bëhen me para shumë?
Pak nga pak, ndoshta edhe nën efektin e ca gotave me vodkë, ndoshta si rrjedhojë e vetësugjestionit, një bindje absolutisht absurde dhe e parezistueshme filloi të rritej në shpirtin e Agai Fomiçit dhe sonte, madje tani, ai duhet të gjejë një portofol të çuditshëm në rrugë. Pse duhej të ndodhte kjo, ai nuk e dinte, as nuk mendonte për të. Ai thjesht ishte i bindur, po ecte duke ulur kokën dhe duke parë me vëmendje poshtë këmbëve.
“Ja tani… tani, – pëshpëriste në delir, – të tjerët gjejnë… ja dhe pak hapa… ja tani… tani…”
Dhe befas, nuk ishte iluzion i imagjinatës së nxehtë, ai pa qartësisht një objekt të vogël të zi, me formë të rregullt drejtkëndore, mbi dëborën e rrugës. Duke marrë frymë me një kënaqësi të pakontrolluar, me qimet e kokës të ngritura përpjetë, Agai Fomiçi vështroi përqark si të ishte hajdut dhe u përkul mbi objektin e shtrirë… Në duart e tij ishte një kuletë e trashë lëkure… Në fillim, koincidenca e gëzueshme e ëndrrës me realitetin, e ngurtësoi për pak sekonda, por duke u siguruar që në duart e tij ishte një portofol i vërtetë dhe jo fantastik, e ngjeshi me gulç në gjoks dhe u vërsul drejt shtëpisë…
I duhej të ikte fluturimthi për rreth pesëqind metra. Ndjeu të prera në stomak nga që nuk ishte mësuar të ecte shpejt, sikur një top i thatë me xipa po hapej në grykë, gjaku po vërshonte me rrëmbim në kokë. Por ai nuk mund të ndalonte, i dukej sikur në rast të një çasti vonese, dikush do ta kapte dhe do t’ia merrte thesarin që kishte gjetur. Duke vrapuar i ra kapela nga koka. Ai do të ishte përkulur ta merrte, por menjëherë tundi dorën dhe vazhdoi vrapin.
“Do të kem një mijë kapela!” – pëshpëriti i kënaqur…
Pas trokitjes së nxituar në derë, e shoqja u zgjua e trembur dhe doli me një qiri në duar. Edhe fëmijët u zgjuan dhe vështruan të atin nga krevatët e tyre me habi dhe tmerr. Agai Fomiç u plas në kolltuk i zbehtë, i mbuluar me djersë, me sytë e çakërdisur e të ndritshëm.
“Anjeçka! Fëmijë! – shfrymoi ai duke tundur kuletën. – Ja këtu… në kuletën tuaj… para… njëqind mijë… Do marrim me qira një apartament. Anja… shampanjë… katërqind mijë… E kupton? Urr-a!”
*
Tani Agai Fomiç është aq i pasur saqë gjithë thesaret e kështjellës së Gollkondës dhe Kalifornisë s’janë gjë para milionave të tij. Ai mban gjashtë mijë kuaj dhe tre milion e pesëqind karroca në stallën e tij. Ai është drejtori i gjithë hekurudhave të botës, madje edhe i asaj të resë që po shtrohet nga toka në Jupiter. Është jashtëzakonisht bujar dhe i gatshëm t’i japë çdo hallexhiu të varfër një ose dy mijë rubla. Është zemërmirë, i qetë i dhembshur dhe e vetmja gjë që urren është nëse dikush guxon t’ia prekë portofolin e çmuar prej lëkure, i cili ka brenda një kartmonedhë trerubëlshe të lyrosur, një faturë bagazhi dhe një njoftim gazete. Atëherë e kap një tërbim i çuditshëm dhe flak çdo gjë që ka në duar apo rrotull tij.
E shoqja dhe fëmijët e duan shumë atë dhe tregojnë vëmendjen më të madhe. Ai ua shpërblen mirësinë… Dhe më në fund, ku e dimç ne? Ndoshta të çmendurit nganjëherë janë shumë më të lumtur se ne, njerëzit e shëndetshëm.
