nga Gloria Maria Ghioni (Marrë nga IlLibraio.it)
“Lehtësia e padurueshme e qenies”, një shitës i gjatë nga Milan Kundera i shkruar në vitin 1982 dhe botuar për herë të parë në Francë dy vjet më vonë, këtë herë duket se ka pushtuar edhe audiencën e #BookTok. Këtu janë një numër arsyesh për të (ri)zbuluar këtë roman, që tani konsiderohet një klasik i letërsisë
Këtu janë tetë arsye për të (ri)zbuluar këtë roman, të cilin tani mund ta konsiderojmë një klasik të letërsisë.
1)Do t’i bëni vetes shumë pyetje gjatë dhe pas leximit
Tashmë nga titulli dhe faqet e para, Lehtësia e padurueshme e qenies ka një bukuri magnetike: janë pyetjet që jehojnë në të, shumë me një sfond filozofik dhe ekzistencial, që na përfshijnë menjëherë. Është nga historia e protagonistëve që ne nxjerrim një mijë pyetje, duke e vënë veten në linjë me siguritë tona dhe duke e lënë narrativën t’i zhbështesë ato ose të paktën t’i vërë në krizë. Dialektika midis rëndësisë dhe lehtësisë hap romanin dhe na bën të pyesim, së bashku me autorin: duke pasur parasysh kalimtësinë dhe papërsëritshmërinë e jetës sonë, “çfarë duhet të zgjedhim, atëherë? Rëndim apo lehtësi”? As rileximi i romanit nuk do të gjejmë një përgjigje, sepse komploti shkakton lojëra të vazhdueshme pasqyrash midis personazheve dhe lexuesve, të destinuara të mos përfundojnë me fundin e librit.
2) Lehtësi apo rëndim në dashuri?
Personazhet kryesore të Lehtësisë së padurueshme të qenies, Tereza dhe Tomáš, përfaqësojnë dy të kundërta që nga fillimi i historisë së tyre të dashurisë: Tomáš, një neurokirurg i njohur, nuk ka ndërmend të lidhet përsëri pas divorcit dhe frekuenton partnerë të panumërt seksualë me “lehtësi”; përkundrazi, Tereza, një kamariere dhe fotografe aspirante, dëshiron një burrë që e kap veçantinë e saj, një partner jete, duke ndjerë “peshën” e kësaj lidhjeje. Po kështu, piktorja Sabina, një artiste e talentuar, mike e sinqertë dhe dashnore e rastësishme e Tomásit, nuk dëshiron një lidhje ekskluzive, por diçka duket se ndryshon tek ajo kur takon Franz, një profesor universiteti, i cili imagjinon jetën e tij me Sabinën, me koston e lënies së gruas dhe fëmijëve. Këto mënyra të ndryshme të të jetuarit të marrëdhënies, në letër të papajtueshme, në vend të kësaj gjejnë kontakte, kompromise, fërkime, distanca, në një dinamikë që nga ana tjetër është plot kontradikta. Dhe, nga ana tjetër, a nuk janë historitë e dashurisë thellësisht komplekse?
3) Një narrator që komenton
E gjithë historia vëzhgohet nga rrëfimtari, i cili përkon me Milan Kundera: është ai që mban fort fijet e një rrëfimi të çrregullt kronologjikisht, i gatshëm të zbulojë ngjarje vendimtare në jetën e personazheve dhe më pas të rifillojë rrëfimin sikur të mos kishte ndodhur asgjë. Sepse? Sepse historia e katër protagonistëve tani analizohet nën mikroskop, tani lihet të rrjedhë lirshëm, pa ndërhyrje. Të gjitha sipas gjykimit të rrëfimtarit. Refleksionet metanarrative janë të shpeshta dhe shpesh zbulojnë mekanizma të rrëfimit që janë themelorë për të parashikuar kryqëzimet e ardhshme të romanit ose për të kuptuar idenë e autorit për letërsinë. Për shembull, në kapitullin e pesëmbëdhjetë të pjesës së pestë lexojmë: “Personazhet në romanin tim janë mundësitë e mia që nuk janë realizuar. Kjo është arsyeja pse i dua të gjithë në të njëjtën mënyrë dhe të gjithë në të njëjtën mënyrë më frikësojnë: secili prej tyre e ka kaluar një kufi që unë vetëm e kam anashkaluar”. Nëse nga njëra anë është Kundera ai që na udhëheq nëpër histori, nga ana tjetër zëri i tij ndërhyn vetëm aty ku është e nevojshme, për të na kujtuar të mbajmë zgjuar vëmendjen tonë kritike.
4) Sharmi i joshjes
Tomáš dhe Sabina shpesh preken nga pasioni erotik: pavarësisht ndjenjave që kanë për partnerët e tyre të jetës, serialiteti duket themelor për ekuilibrin e tyre. Edhe qoftë vetëm për të toleruar të qenit në çift. Dhe kështu fjala “tradhti” risemantizohet, për ta humbet dënimin e saj etik “të rëndë” dhe përfaqëson mënyrën e vetme për të ndjekur “lehtësinë e qenies”. Në vend të kësaj, me një ndjenjë të thellë faji Tereza mendon për tradhtinë, sepse ajo ka qenë e qartë që në fillim të historisë së saj me Tomáš se nuk dëshiron të jetë “një nga shumë”. Cilado qoftë pika fillestare e personazheve të ndryshëm, është në seks që krijohen ura ose grumbullohen përvoja të pakomunikueshmërisë: Kundera duhet vetëm të ndryshojë këndvështrimin për të na bërë të ndiejmë se si i njëjti moment përjetohet dhe interpretohet në mënyra shumë të ndryshme nga dy të dashuruarit. Dhe në roman gjejmë pasazhe të shumta të prerjes së pastër: “Ata të dy shkuan drejt distancave që dëshironin. Ata ishin të dehur nga tradhtia që i liroi. Franz hipi në Sabina dhe tradhtoi gruan e tij, Sabina hipi në Franz dhe tradhtoi Franz.”
5) Personazhet që e lënë veten të ndryshojnë nga koha dhe historia
Një aspekt tjetër themelor i romanit Lehtësia e padurueshme e qenies përfaqësohet nga skena politike në Çekosllovakinë e atëhershme të vitit 1968 dhe në vitet në vijim: në Lehtësia e padurueshme e qenies gjejmë një vështrim të zhgënjyer si në Pranverën e Pragës ashtu edhe në pushtimin pasues sovjetik, i cili gjithashtu i dha fund iluzioneve të shumë banorëve të Pragës. Personazhet, të cilët shohin pritshmëritë e tyre për të ardhmen të shemben dhe vënë në dyshim bindjet e tyre politike, duhet të zgjedhin se në cilën anë të jenë, nëse do të largohen nga vendi i tyre apo do të qëndrojnë; nëse të heshtësh dhe të jetosh diku tjetër apo të hapësh gojën dhe të vuash pasojat e zgjedhjes së tij, duke i qëndruar besnik vetes. Katër personazhet në fakt do të marrin rrugë të ndryshme dhe të paparashikueshme, të cilat është mirë të mos i zbulohen.
6) “Pesha” e pasojave
Asgjë dhe askush nuk kalon rastësisht: ashtu si zgjedhjet politike dhe civile çojnë në pasoja që janë veçanërisht të dëmshme për liritë e dikujt, ashtu edhe marrëdhëniet me të tjerët formojnë personazhet. Tomáš dhe Tereza në fillim të tregimit të tyre, në Pragë, janë thellësisht të ndryshëm nga mënyra se si i gjejmë në fshat; njerëzit me të cilët kalojnë kohën e tyre si çift i formojnë ata, shpesh pavarësisht vetes; dhe bashkëjetesa gjithashtu i formëson të dyja duke u përpjekur të parashikojë se çfarë dëshiron tjetri ose si do të reagojë tjetri. Si ata ashtu edhe dy personazhet e tjerë pyesin veten se çfarë kompromisesh janë të gatshëm të bëjnë, për të qenë çift, dhe në fakt do të gjejnë përgjigje të ndryshme.
7) Një lidhje prekëse ndërmjet… qeni dhe pronarët
Krahas historive të dashurisë për të cilat kemi folur, ka një që nuk vihet kurrë në dyshim dhe që, përkundrazi, rritet me kalimin e kohës pa lot: është ndjenja që lidh Terezën dhe Tomásin me qenin e tyre, Karenin. Në veçanti, është gruaja ajo që kujdeset për kafshën, e cila e shoqëron atë në momente të veçanta të historisë së saj me Tomáš, ritmon kohën e ditëve të saj dhe e siguron me pamje adhurimi të thellë. Kujdesi në këmbim të dashurisë së painteresuar dhe besnike: shëmbëlltyrja ekzistenciale e Kareninit nuk është shumë larg asaj të padronëve të saj, por ju do të jeni ata që gradualisht do të zbuloni referenca dhe ushqim për mendim.
8) Një film i mirë i bazuar në libër
Nëse jeni pjesë e grupit të lexuesve që, pas përfundimit të romanit, nuk mund të braktisin personazhet dhe historinë, dijeni se një film me të njëjtin emër me regji të Philip Kaufman u realizua lirisht nga Lehtësia e padurueshme e qenies: është një prodhim amerikan i vitit 1988, i cili ishte i suksesshëm veçanërisht në Evropë dhe mori nominime të shumta për Oscars dhe Golden Globes në 1989. Ndër interpretuesit, përmendim të paktën Daniel Day-Lewis në rolin e Tomáš dhe Juliette Binoche në ato të Terezës. Mbetet pjesërisht mister se sa aktive ishte pjesëmarrja e Milan Kundera: dihet mirë se disa ndërhyrje që devijojnë nga libri janë autorale, por në vende të ndryshme autori ka argumentuar se romanet e tij, sipas mendimit të tij, nuk janë të përshtatshme për t’u transpozuar në ekranin e madh.
