“Sympathy Tower Tokyo” shkaktoi polemika për shkak se ishte shkruar pjesërisht duke përdorur AI. A mendon autorja e tij se teknologjia mund të shkruajë një roman më të mirë se njeriu?
“Nuk ndihem veçanërisht e pakënaqur që puna ime përdoret për të trajnuar AI-në,” thotë romancierja japoneze Rie Qudan. “Edhe nëse kopjohet, jam e sigurt se ka një pjesë timen që do të mbetet, të cilën askush nuk mund ta kopjojë.”
Autorja 34-vjeçare po flet me mua përmes Zoom nga shtëpia e saj pranë Tokios, përpara botimit të përkthimit në gjuhën angleze të romanit të saj të katërt, “Sympathy Tower Tokyo”. Libri shkaktoi polemika në Japoni kur fitoi një çmim prestigjioz, pavarësisht se ishte shkruar pjesërisht nga ChatGPT.
Autorja flet një anglishte bisedore, por përkthyesi i saj, Jesse Kirkwood, është gjithashtu në linjë, duke interpretuar pyetjet dhe përgjigjet kur është e nevojshme. Në zemër të “Sympathy Tower Tokyo” është një arkitekte japoneze, Sara Machina, e cila është ngarkuar të ndërtojë një kullë të re për të strehuar kriminelët e dënuar. Do të përfaqësojë atë që një personazh – jo pa ironi – e quan “mendjehaptësia e jashtëzakonshme e popullit japonez”, në atë kuptim që kulla do t’i strehojë shkelësit e ligjit me rehati dhe dhembshuri.
Në roman, Sara, vetë viktimë e një krimi të dhunshëm, pyet veten nëse kjo qasje e dhembshur ndaj kriminelëve është e përshtatshme. A e pasqyron kjo dhembshuri shoqërinë japoneze në realitet?
“Patjetër që është e përhapur,” thotë Qudan. Një nga nxitjet për të shkruar romanin, shton ajo, ishte vrasja e ish-kryeministrit Shinzo Abe në korrik 2022. “Personi që e qëlloi u bë qendra e vëmendjes në Japoni – dhe historia e tij nxiti shumë dhembshuri nga njerëzit. Ai ishte rritur në një familje thellësisht fetare dhe i ishte hequr liria. Kjo ide kishte qenë në kokën time për një kohë të gjatë, dhe kur fillova të shkruaja romanin, ajo doli sërish si pjesë e procesit.”
Çështja e qëndrimeve publike ndaj kriminelëve përshkon historinë, në mënyra serioze dhe satirike. Banorët e mundshëm të kullës duhet t’i nënshtrohen një “Testi Dhembshurie” për të përcaktuar nëse e meritojnë dhembshurinë (“A kanë qenë prindërit tuaj ndonjëherë të dhunshëm ndaj jush? – Po / Jo / Nuk e di”) … dhe vendimi përfundimtar do të merret nga AI.
“Sympathy Tower Tokyo” fitoi çmimin Akutagawa në 2024 për autorët e rinj ose në rritje kur u botua për herë të parë. Ajo ishte “e lumtur”, thotë, por edhe “e çliruar, sepse sapo debuton si shkrimtar, ka një presion të vazhdueshëm për të fituar këtë çmim”. Në vitin 2022, ajo ishte nominuar për librin e saj “Schoolgirl”, por nuk fitoi. “Ndjeva se i kisha zhgënjyer njerëzit duke mos e fituar çmimin, dhe kjo ishte diçka që nuk doja ta përsërisja. E dini, ai çmim mbetet me ty gjithë jetën.”
Por libri tërhoqi vëmendje edhe sepse Qudan tha se një pjesë e tij – 5% ishte shifra e dhënë, megjithëse tani thotë se ishte vetëm një përafërsi – ishte shkruar duke përdorur inteligjencën artificiale. Kjo, më tregon ajo, përfshinte pjesë të romanit që paraqiten si një bisedë e një personazhi me ChatGPT. Por Qudan gjithashtu “mori shumë frymëzim” për romanin përmes “bisedave me AI-n dhe nga kuptimi se ai mund të pasqyrojë proceset e mendimit njerëzor në mënyra interesante”. Përdorimi i AI-së nga Qudan, me fjalë të tjera, nuk kërkon të mashtrojë lexuesin, por të na ndihmojë të shohim efektet e saj.
Një personazh ndjen keqardhje për chatbot-in, “të dënuar me një jetë boshe duke nxjerrë pafundësisht gjuhën që iu tha të nxirrte, pa kuptuar kurrë se çfarë donte të thoshte ky mozaik fjalësh të prera e të ngjitura të njerëzve të tjerë”.
A ka frikë Qudan se AI do të zëvendësojë shkrimtarët njerëzorë? “Ndoshta do të vijë një e ardhme kur kjo do të ndodhë, por tani për tani nuk ka asnjë mënyrë që një AI të shkruajë një roman më të mirë se një shkrimtar njerëzor.” Mes lexuesve japonezë, “Sympathy Tower Tokyo” “tërhoqi vëmendje për përdorimin e AI. Por më shumë se kaq, ishte fokusi te vetë gjuha ai që gjeneroi vërtet diskutime; se si ndryshimet e gjuhës gjatë dekadave të fundit po ndikojnë në mënyrën se si njerëzit veprojnë apo i shohin gjërat.”
Dhe kjo na çon te çështja kyçe në zemër të librit të Qudan-it. “Sympathy Tower Tokyo” në të vërtetë ka të bëjë tërësisht me gjuhën, e cila në libër nuk është vetëm mënyra se si shprehemi, por mënyra se si zbulojmë veten. “Fjalët përcaktojnë realitetin tonë,” thotë një personazh.
Në roman, një debat kyç është rreth rritjes së përdorimit të katakana-s në Japoni – domethënë, shkrimi i përdorur për fjalët me prejardhje të huaj. Fjalët e shkruara në katakana (në krahasim me shkrimin hiragana dhe karakteret kanji, të cilat përdoren për të shkruar fjalët tradicionale japoneze) i ngjajnë transliterimeve të anglishtes – “negurekuto” për neglizhencë (neglect), “fōrin wākāzu” për punëtorë të huaj (foreign workers) – dhe për veshët japonezë ato janë “më të buta, më eufemistike” se fjalët tradicionale kanji, dhe mund të shmangin “shprehjet diskriminuese”. Personazhi Sara mendon se “japonezët po përpiqen të braktisin gjuhën e tyre”. I dashuri i saj dëshiron të “ndalojë këtë përhapje të mjerë të katakana-s”.
Por ndalimi i saj nuk është i lehtë, dhe ndoshta jo i mundur. Qudan shpjegon se ndërsa brezat e vjetër ndonjëherë zgjedhin katakana në vend të kanji, apo anasjelltas, për brezat e rinj si ajo – Qudan lindi në 1990 – katakana “është bërë një standard që nuk vihet në dyshim”.
Ky nuk është thjesht një detaj akademik apo kulturor, por një çështje urgjente për politikën e sotme të Japonisë. Në zgjedhjet japoneze muajin e kaluar, partia e ekstremit të djathtë Sanseito pësoi një rritje të madhe në mbështetje, duke fituar 14 vende në dhomën e lartë të parlamentit, ku më parë kishte vetëm një. Partia bën fushatë me një slogan që përkthehet si “Japonezët të parët”, duke i bërë jehonë sloganit të Donald Trump dhe “Amerika e para” të Maga-s. Suksesi i saj ka ngritur frikën e një reagimi të ashpër kundër të huajve.
“Fatkeqësisht,” thotë Qudan, “realiteti është se jo të gjithë japonezët e mirëpresin diversitetin. Dymbëdhjetë vjet më parë, kisha një të dashur të huaj, jo-japonez, dhe ia prezantova prindërve të mi. Nëna ime ishte jashtëzakonisht e pakënaqur. E mbërtheu paniku. Mund të ketë qenë tronditja më e madhe e gjithë jetës sime të shihja nënën time të reagonte në këtë mënyrë. Kurrë nuk e kisha menduar atë si dikë që diskriminonte të huajt.”
“Ka njerëz kudo rreth teje që kurrë nuk do të mendoje se kanë ato pikëpamje, por që në fakt i kanë. Shumë japonezë, në sipërfaqe, dinë si të sillen në një mënyrë që i bën të duken [se e mirëpresin diversitetin]. Dhe kjo mospërputhje mes asaj që njerëzit mendojnë brenda vetes dhe asaj që thonë është një tipar shumë dallues.”
Kjo na kthen te gjuha, dhe se si ajo mund të fshehë dhe të zbulojë njëkohësisht. Në sloganin e saj “Japonezët të parët”, shpjegon Qudan, partia Sanseito përdor fjalën në katakana për “të parët”, në vend të fjalës tradicionale japoneze kanji. “Duke përdorur ekuivalentin në katakana,” thotë Qudan, “shumë nga konotacionet negative mund të zëvendësohen me ato neutrale. Nuk i provokon njerëzit në të njëjtën mënyrë.”
Krijon, me fjalë të tjera, një lloj mohueshmërie të besueshme? “Po, po. Ata e dinë saktësisht se çfarë po bëjnë. Dhe kjo është arsyeja pse ky përdorim i katakana-s kërkon vëmendjen tonë,” përfundon Qudan. “Kur dikush përdor katakana, duhet të pyesim: çfarë po përpiqen të fshehin?”
Marrë nga The Guardian
