Intervistoi Bethanne Patrick
Si është Berlini sot?
Krejtësisht dimëror! Ka tri ditë që bie borë e cila ka mbuluar gjithçka. Është pamje e këndshme. Më pëlqen Berlini në ditë si këto.
Pse u shpërngulët për të jetuar në Berlin?
Për shkak të një burse njëvjeçare nga bashkia e Buenos Airesit, diçka vërtet e mrekullueshme dhe një gjest bujar. Në fund të saj ishte e vështirë për t’u rikthyer në jetën reale. Megjithatë, erdha në Gjermani me të dashurin tim i cili është argjentinas dhe ndërsa isha e zënë me të shkruarit, ai bëri atë që bëhet zakonisht kur je i papunë: hapi një bar. Ndodhet në Kreuzberg.
A e bën atmosfera në Berlin më të lehtë për të krijuar art?
Në të vërtetë, është shumë ndryshe nga Buenos Airesi, në aspektin strukturor. E dua shumë Buenos Airesin, por kur erdha këtu, kuptova që mund të punoj më pak dhe të kem më shumë kohë për të shkruar. Këtu mund të organizoj seminare mbi shkrimin tri herë në javë dhe të ardhurat më mjaftojnë për të jetuar.
Më tregoni pak për rrugën tuaj për t’u bërë shkrimtare. Si janë ditët tuaja, tani, si shkrimtare, edhe pse jo shkrimtare me kohë të plotë?
Gjithmonë më tërhiqnin librat dhe rrëfimet. Nisa të shkoj në disa seminare letrare kur isha rreth të shtatëmbëdhjetave dhe s’kam reshtur së shkruari që atëherë. Në Argjentinë gjysma e shkrimtarëve organizojnë seminare në shtëpitë e tyre. Si pjesëmarrëse, ishte mahnitëse të mësoja në dhomën e ndenjjes së shkrimtarëve të mi të parapëlqyer, të kisha mundësi të hyja në bibliotekat e tyre dhe të zbuloja një jetë që i përkushtohet të shkruarit nga kaq afër. Tani, ndërsa jetoj në Berlin, dy herë në javë organizoj seminare mbi shkrimin në dhomën e ndenjjes, duke vazhduar traditën. Ishte një zbulim befasues për mua të shihja se sa shumë njerëz shkruajnë letërsi në Spanjë dhe në Gjermani, dhe e bëjnë kaq seriozisht. Pjesën tjetër të javës jam një shkrimtare me kohë të plotë.
A ka më rëndësi romani? Nëse po, si dhe për kë?
Epo, ka shumë rëndësi për mua. Mendoj se serialët televizivë, lojërat dhe media në përgjithësi kanë ndryshuar mënyrën se si rrëfejmë histori. Por librat do të mbeten. Teknologjia ka ndryshuar të gjitha artet e tjera: pikturën, teatrin, kërcimin, kinemanë, muzikën. Por letërsia është një proces krejtësisht intim ndërmjet zërit të shkrimtarit dhe mendjes së lexuesit, është diçka kaq e natyrshme dhe e fortë, sa e vetmja gjë që teknologjia mund të ndryshojë, është mbështetja e tij, formati, për shembull, nëse lexojmë një libër të shtypur apo një libër elektronik. Por kjo s’e ndryshon zemrën e letërsisë.
Cilët janë autorët që nuk i lexojnë, por duhet të lexohen nga amerikanët?
Më vijnë kaq shumë emra në mendje, sa është gati e pamundur t’i përgjigjem kësaj pyetjeje. Mësova të shkruaj duke lexuar letërsinë e Amerikës së Veriut, e dashuroj letërsinë tuaj, por kam ndjesinë që nëse një vend lexon vetëm letërsinë që krijon vetë, ai do të mbetet pa oksigjen. E di që këtë vit dy shkrimtare të tjera argjentinase do të përkthehen në anglisht: Leila Guerrero, një kronikane e mprehtë, dhe tregimet e Mariana Enriquez të cilat me subjektet e tyre rrëqethëse dhe të llahtarshme të bëjnë të zgjohesh në mes të natës. Shumë gjëra po ndodhin me shkrimtaret bashkëkohore në Amerikën Latine. Ndoshta kjo do të ishte një pikë e mirë nisjeje.
Cilat janë romanet që do të donit t’i kishit shkruar?
Nganjëherë mendoj “Njeriu i tretë” i Flen O. Brajenit (Flann O’Brien) dhe nganjëherë “Shpikja e Morelit” e Adolfo Bioy Casares.
Cilin autor po lexoni tani? A lexoni letërsi ndërsa shkruani, apo lexoni poezi ose libra joletrarë?
Miqtë dhe shkrimtarët janë udhëheqësit e mi më të besuar për sa u përket leximeve. Unë gjithmonë mbaj parasysh rekomandimet që më japin njerëz që më duken interesantë. Nganjëherë s’janë shkrimtarë dhe librat e tyre të parapëlqyer nuk janë letërsi, por ide të mëdha që mund të burojnë prej saj.
Meqë ra fjala tek idetë e mëdha, libri juaj është theksuar nga shumë kritikë se nuk është një libër i zakonshëm. A ishte kjo e qëllimshme? A synonit të shkruanit diçka të ndryshme?
Është e vështirë t’i përgjigjesh, por do të përpiqem. Për mua, krijimi i tensionit është një nga gjërat më të rëndësishme gjatë leximit dhe të shkruarit. Kam nevojë për këtë tension si lexuese, por gjithashtu kam nevojë për të kur po shkruaj ose kur s’mundem të vijoj të punoj me librin. Kur e filloj një libër, që nga ideja më e parë, me të vërtetë që kam nevojë të ndiej që ajo që po bëj është diçka vërtet e re, sepse nëse nuk është, nuk është e mundur që ajo që po shkruaj të marrë vëmendjen time. Kur isha e vogël dhe ende s’kisha mësuar të shkruaja, e kisha zakon t’i rrëfeja histori nënës sime. Isha afërisht pesë ose gjashtë vjeçe dhe çdo natë i tregoja histori. Më kujtohet që zbuloja ndjesinë që isha në gjendje të prekja me të vërtetë dikë tjetër me historitë e mia dhe çka është edhe më e mira, nëse sajoja diçka vërtet dramatike, kjo do të thoshte se mund ta shndërroja historinë dhe të tërhiqja vëmendjen ndërkohë që e doja kaq shumë atë. Nuk janë të shumta çastet në jetë kur dikush tjetër do të të dëgjojë, kur ti arrin të rrokësh plotësisht vëmendjen e tij. Është një ndjenjë magjepsëse dhe kur jam duke shkruar, përpiqem ta përjetoj këtë çast.
Le të flasim pak për rolin e kafshëve në “Largësi shpëtimi”, për rolin e kuajve dhe insekteve.
Dua ta tregoj këtë lloj fuqie që ato kanë, gjithashtu ngaqë Davidi ka informacion të cilin ne nuk e kemi, e kam fjalën për ne lexuesit dhe për Amandën. Ai di shumë për vdekjen dhe në një vend ku njerëzit po vdesin nga kimikatet, edhe kafshët po vdesin. Davidi e ka këtë fuqi për të ndihmuar ata që po vdesin. Ai e ka këtë marrëdhënie me të gjitha gjërat në botë mes jetës dhe vdekjes, të gjitha gjërat që janë në një lloj purgatori.
Jam prind dhe më pëlqeu shumë ideja e “largësisë së shpëtimit”, tërheqja që Amanda thotë se ndien sa herë që e bija është larg saj.
Doja të jepja një ngjyresë të veçantë, vërtet të veçantë, të kësaj ideje që nëse do të vijë fundi i botës, ai do të fillojë nga nëna. Lidhja me Davidin është ajo lidhje që ekziston kur gjërat bëhen aq të trishtuara sa të përmbledhësh të gjitha fatkeqësitë e botës, kur çdo gjë është e tmerrshme, drama e vogël e dy ose tri personazheve mund të jetë me të vërtetë e rëndësishme. Mund të jetë fillimi i diçkaje me të vërtetë të thellë, ku një pyetje e thjeshtë të ndihmon të dish ku fillon e keqja dhe nëse e di se ku është e keqja, mund ta luftosh atë. Kur kjo ndodh, çdo gjë bëhet e rrezikshme. Kjo është arsyeja që “largësia e shpëtimit” prishet: çdo gjë në botën ku jeton Amanda është e rrezikshme.
Pse përqendrohet ky roman te nënat dhe jo te baballarët?
Mendoj se kjo është e lidhur me jetën time. Në kujtesën time, burrat në familjen time ishin të dobishëm në shumë mënyra, si për shembull duke bartur gjëra të rënda, ndërsa kur nuk shkonte diçka që lidhej me shpirtin, emocionet, ishin gratë ato që merreshin me këtë gjë. Kjo jo ngaqë burrat s’donin t’ia dinin, por sepse s’e kuptonin dhe s’mund të dukeshin sikur po merreshin me gjëra të tilla. Në fund të “Largësi shpëtimi”, kur të gjitha gratë kanë ikur, të vetmit që mbeten janë dy baballarë të cilët duan të përkujdesen, por që nuk arrijnë të krijojnë vërtet komunikim.
Pse Davidi këmbëngul t’i thotë Amandës që “kjo s’ka rëndësi” për të vijuar ecjen përpara? Çfarë do të thotë kjo?
Kur po shkruaja librin, shumë herë kisha ndjesinë që Davidi i kërkon Amandës të vazhdojë përpara, që ai në të vërtetë po më kërkonte mua ta bëj këtë, duke më thënë të vijoja me këtë mënyrë të ndryshme të shkruari. Një metaforë interesante për atë që ia vlen dhe nuk ia vlen ta thuash! M’u desh kohë të gjeja zërin e Davidit. Shkrova afërisht dymbëdhjetë fillime të ndryshme, prej pesë ose gjashtë faqesh secili, duke u përpjekur të gjej zërin e rrëfimtarit. Në fund të atij procesi dëgjoj zërin e Davidit që flet me Amandën. Në fillim mendova që dialogu i tyre do të ishte pjesë e romanit. Pastaj kuptova që dialogu ishte romani. Ishte vetë historia që më tregoi se si ta rrëfeja.
Sëmundja dhe shkatërrimi global janë probleme globale. A mund të ndodhnin ngjarjet e romanit tuaj diku tjetër, apo mund të ndodhnin vetëm në Amerikën Latine?
Kjo histori mund të ndodhte kudo. Në të vërtetë, hera e parë që dëgjova për pesticidet dhe pasojat e tyre të tmerrshme ishte nëpërmjet një dokumentari mbi këtë temë në Francë. Por, para së gjithash, për shkak të korrupsionit Amerika Latine ka ligjet dhe marrëveshjet më të këqija me kimikatet. Dhe Argjentina, sidoqoftë, është një nga importueset më të mëdha të sojës, një nga produktet më të lidhura me pesticidet. Ne e shpërndajmë këtë sojë në të gjithë botën, është baza e një pjese të madhe të ushqimit tonë. Soja është gjithçka: biskotat, peshqit e ngrirë, buka, supat dhe të gjitha llojet e miellit, madje edhe e akullores!
Si shihet situata e tanishme politike amerikane në Gjermani, Europë dhe në pjesën tjetër të botës?
Mendoj se ne të gjithë jemi vërtet të shqetësuar. Këtu në Gjermani, rrethi im i miqve nuk është i lumtur me Donald Trump-in si presidenti i ri i Shteteve të Bashkuara, megjithëse e djathta europiane e simpatizon atë. Dhe si një latino-amerikane ju siguroj që e djathta populiste mund të jetë vërtet e rrezikshme.
Ai i flet një libër si yti politikës moderne më shumë se një libër joletrar? Pse po ose pse jo?
Po, i flet politikës moderne, por në një mënyrë të ndryshme. Letërsia nuk mund të jetë informuese, didaktike apo indoktrinuese, por mund të lërë një gjurmë të vërtetë në frikërat e tua, mund të hapë dritare në mendjen tënde, të të bëjë të vësh në dyshim diçka për të cilën s’ke menduar kurrë më parë. Dhe nganjëherë kjo është po aq e rëndësishme sa një informacion aktual, madje edhe më i besueshëm.
Përktheu nga anglishtja Granit Zela
