Në një bisedë me romancieren e Njerëz normalë,
fituesja e nderit më të madh në botën e librave shpjegon
pse nuk ndihet më në gjendje të shkruajë.
Sally Rooney: Do të doja ta nisja duke ju uruar, Annie, për çmimin Nobel. Është një arsye për të festuar – por e marr me mend se niveli i vëmendjes është shpërqendrues.
Annie Ernaux: Do të tregohem brutale dhe do ta them: Fitova një çmim që nuk e desha kurrë. Ra në jetën time pak a shumë si një bombë. Qëkur e kam fituar, nuk mund të shkruaj dhe, pas 40 vjetësh si shkrimtare, të mos kesh më dëshirën të shkruash është pothuajse e dhimbshme. Ajo që më preku më shumë ishte kur lexuesit, pasi kishin njohur diçka nga vetja në shkrimet e mia, më thanë: “Jemi ne ata që e kemi fituar çmimin Nobel”.
SR: Në fjalimin tuaj të pranimit të Nobelit, ju folët për dëshirën tuaj për të nxjerrë në dritë të pathënshmen. Ju keni shkruar gjerësisht për prejardhjen tuaj socio-ekonomike dhe atë të prindërve tuaj. A e konsideroni klasën shoqërore si një nga këto gjëra të pathënshme në letërsinë europiane?
AE: Për një kohë të gjatë, klasa nuk ka qenë një temë e madhe. Kjo po ndryshon – në letërsinë franceze, është diçka për të cilën po flasim shumë më tepër. Deri në shekullin e 20-të, shkrimtarët vinin nga borgjezia. Ajo që nevojitej ishte që individët të ndryshonin klasën e tyre përmes arsimimit, dhe pastaj të kërkonin të drejtën për të shkruar për këto përvoja që nuk ishin diskutuar hapur.
SR: Stili juaj i prozës është i famshëm për thjeshtësinë e tij. Ju e keni bërë të qartë se ky refuzim i qëllimshëm i një stili më lirik lidhet gjithashtu me shqetësimet për identitetin klasor.
AE: Librat me të cilët nisa karrierën time ishin shkruar në një stil plot zemërim. Por ishte gjithashtu një stil i ndritshëm, i gjallë, dhe ishte në vetën e parë: unë shkruaja për veten, edhe pse paraqitej si roman. Kur shkrova Vendi në 1983, ndryshova qasje. Ishte një hap i madh për mua të shkruaja jo për veten, por për babanë tim. Dhe atëherë e kuptova se stili i zemëruar vjen nga një pozicion dominimi. Shkruan në atë mënyrë sepse ndien se klasat sunduese po të shtypin. Nuk doja ta bëja këtë – doja të shkruaja për kulturën e babait tim sikur të ishte normale, të përshkruaja se si jetonte ai. Dhe kështu arrita te ky stil, i cili besoj se ka të bëjë me rimarrjen e një ndjenje drejtësie. Por librat e mi kanë evoluar vazhdimisht përgjatë 40 vjetëve… asnjë libër nuk i ngjan tjetrit.
SR: Shumë nga librat tuaj përballen me dhimbjen dhe dhunën e të jetuarit si grua në një kulturë që ka kaq shumë urrejtje për gratë. Por në librat tuaj, gjinia mund të jetë një burim kënaqësie, po aq sa edhe dhimbjeje. A është e rëndësishme për ju t’i përfshini si dhimbjen, ashtu edhe gëzimin e të qenit grua në një kulturë patriarkale?
AE: Kur nis një libër të ri, nuk mendoj në terma gëzimi apo dhimbjeje. Më shumë më shtyn një ndjesi se diçka ka mbetur e pathënë dhe se unë duhet ta them, ta shkruaj. Për shembull, në librin tim të vitit 1981, Gruaja e ngrirë, unë eksplorova se si në kalimin nga fëmijëria në jetën bashkëshortore, pabarazia gjinore papritur u bë shumë konkrete për mua. Pastaj më vonë, te Pasion i thjeshtë [1991], ajo që doja të përshkruaja ishte përvoja e të qenit tërësisht e zhytur nga një pasion. Kujtime vajze [2016] ishte eksplorimi i përvojës sime të parë seksuale katastrofike. E pyesja veten: Si pranova unë për këtë? Si i lashë këto gjëra të ndodhnin? Por kjo nuk do të thotë se e shoh veprën time si të motivuar ideologjikisht… nuk synon të jetë feministe. Unë thjesht po përpiqem të reflektoj mbi përvojat e mia si grua.
SR: Si e nisni një libër të ri?
AE: Unë gjithmonë punoj me disa dorëshkrime në të njëjtën kohë. Dhe pastaj njëri prej tyre merr epërsi. Nuk mund ta shpjegoj dot pse apo si. Në vitin 1999, kisha tre libra të mundshëm që i kisha nisur. Njëri ishte Vitet [2008]. Tjetri ishte Kujtime vajze. I treti ishte Ngjarja, për përvojën time në 1964 me një abort ilegal. Një ditë po dëgjoja radio dhe nisi Rekuiemi i Duruflé-së, të cilin e adhuroj. Ajo muzikë gjithmonë më sillte ndër mend abortin tim. Dëgjimi i saj më bëri të mendoj: ky është dorëshkrimi që duhet të mbaroj. Dhe e bëra. E shkrova Ngjarja brenda gjashtë deri në tetë muaj. Nuk mund të bëja asgjë tjetër.
SR: Në Kujtime vajze, ju shkruani për ankthin se nëse përvoja të caktuara në jetën tuaj nuk shkruhen, ato “do të mbeten të pashpjegueshme, do të jenë jetuar pa asnjë arsye”. Shkrimi juaj duket si një përpjekje për të ndërhyrë në kalimin e kohës, për të ndërprerë rrjedhën e saj dhe për të refuzuar ta lësh të shkuarën të ikë.
AE: Sally, mendoj se sapo përmblodhët karakterin thelbësor të veprës sime! Isha 32 vjeç kur u botua libri im i parë, në të cilin po përpiqesha të përpunoja të gjithë të shkuarën time, fëmijërinë time, dhe pastaj fillimin e viteve të mia si e rritur. Më motivonte një dëshirë për t’i dhënë një kuptim të ri së shkuarës sime. Pastaj më vonë në shkrimet e mia, u bëra gjithnjë e më e shqetësuar për t’i dhënë një ekzistencë tjetër gjithçkaje që ka ndodhur, jo vetëm mua, por të gjithë neve kolektivisht. Se si ne, së bashku, e kemi përjetuar kalimin e kohës, i cili ka sjellë kaq shumë ndryshime në gjithçka, në institucionet tona dhe madje edhe në fjalët që përdorim.
SR: Disa nga librat tuaj më të njohur kanë të bëjnë me jetën e njerëzve që keni dashur. Te Një grua [1987], ka një pasazh prekës ku ju shkruani: “Besoj se po shkruaj për nënën time sepse është radha ime ta sjell atë në jetë”. A e shihni shkrimin tuaj si një akt dashurie për të tjerët?
AE: Mendoj se akti i të shkruarit është në thelb dykuptimësh. Nëse merr librin që shkrova për nënën time, ka shumë dashuri aty. Por unë gjithashtu u përballa dhe i rezistova me dhunë nënës sime gjatë jetës së saj. Dhe kështu ai libër ishte një mundësi për mua për t’u penduar për atë histori mes nesh. Por të shkruarit mund të jetë edhe krejt e kundërta. Kur shkruan për një person, mund ta përdorësh aktin e të shkruarit për t’i tredhur ata, për t’i vrarë.
SR :Ju keni thënë se dëshira juaj për të shkruar lindi nga dëshira për t’u hakmarrë për njerëzit tuaj – klasën punëtore dhe gratë. Më duhet ta pranoj se kur e lexova për herë të parë, u habita. Për mua, nuk duket se ka asgjë hakmarrëse në shkrimet tuaja.
AE: Unë në të vërtetë po flas për t’u hakmarrë për klasën dhe gjininë time duke zbuluar padrejtësitë e së shkuarës. Dhe nuk po e bëj këtë për të dhënë gjykime – mendoj se të shkruarit mund të jetë një akt riparimi. Tingëllon pak si tepër katolike të thuash, “Unë shkruaj nga dashuria për njerëzimin.” Por sigurisht që shkruaj për të bërë diçka për të tjerët. Jo për të fuqishmit – ata nuk kanë nevojë. Por unë shkruaj për ata që kanë nevojë.
SR: Ju keni qenë një shkrimtare e njohur dhe një intelektuale publike për disa dekada. Te Ditar i Jashtëm [1993], ka një pasazh që trajton një bisedë televizive midis Marguerite Duras dhe Jean-Luc Godard: “Ajo që ata thonë në të vërtetë nuk ka asnjë rëndësi; ajo që ka rëndësi është se një bisedë midis artistëve apo intelektualëve vihet në dispozicion të pjesës tjetër të shoqërisë. Një model i përsosur bisede”.
AE: I qëndroj asaj që kam shkruar. Ajo që po thoshin ishte e parëndësishme. Nuk kishte thellësi, as rëndësi politike. Ata thjesht ishin ftuar sepse ishin dy figura madhështore të kulturës franceze. Dhe kështu ky ishte një spektakël, një bisedë e inskenuar. Në televizion dhe në radio, gjithçka është formuluar në një mënyrë të caktuar. Kështu që duhet të gjesh mënyra për t’u shprehur pavarësisht kësaj. Por mbetet e mundur të kesh biseda të vërteta për shoqërinë, për letërsinë. Shpresoj se kjo do të ndodhë më shumë. Gjithçka varet se kë fton për të folur – dhe pse.
