Nëse s`do të kishim asnjë të dhënë për autoren e librit me titull “Në anën tjetër të shpirtit”, veç një foto familjare: gjyshja-vajza-mbesat dhe, të na kërkohej të gjenim se cila prej tyre i ka shkruar poezitë, zor se e gjenim autorësinë me të parën, pasi, mungesa e thinjave, rrudhave, nostalgjisë, na çojnë në anën tjetër të moshës. Është shpirti që i zhduk kufijtë e viteve dhe jo se autorja, Tatiana Konomi, nëna e një vajze dhe gjyshja e dy mbesave, trukon me veten, bën “ndërhyrje plastike”, lifti. Më shfaqet vajza e dikurshme, që binte në sy në qytetin tonë të vogël. Është i njohur protagonizmi i të bukurave, të cilat, për kurorë misesh njihnin lulet të kaluara në një fill. Shpesh objekt frymëzimi, kur ky atribut i njihej partisë. Në atë kohë s`kishte selfie, por, në bllokun e shënimeve apo në fletoren e ditarit shfaqej romantizmi i moshës me çudirat e veta. Një bllok të tillë ia rrëmbejnë Tatianës në orën e mësimit. Më shumë se sa intimiteteve të moshës ajo i trëmbej problemeve, që mund t`i hapnin mendimet me rrezik. U desh ndërhyrja dashamirëse e një mësuesi tjetër, që ajo t`i shpëtonte ndonjë telashi të mundshëm. Tatiana edhe tani e ruan të qeshurën e atëhershme, duke mos qenë ndër ato, që e përkëdheli jeta. Nëse do ta njohësh, shikoji dhe anën tjetër të shpirtit, që shpaloset në faqet e librit me poezi. Ftesa për të parë anën tjetër, si të kërkosh se çfarë fshihet përtej horizontit, përkundër anës tjetër të medaljes, ku pas një heroi mund të fshihet dhe një tradhëtar. Është pikërisht kjo ana tjetër, që zgjon interes, ndoshta dhe arsyeja pse ajo boton një libër, që, për shumë kënd: mund të duket i vonuar. Nuk ka për qëllim të fitojë kohën e humbur, por për të mos humbur atë që ka mbajtur gjallë ndër vite përmes vargjeve, shpirtin poetik. Mos kujto se e ke të lehtë për të kaluar në anën tjetër të shpirtit, nëse lexon vargje si këto: “Në kujtimet e mia s`ka rrugë./Hapat shkulen me zor./Si në muze ku të gjitha veprat u vodhën.” Nuk është se po t`i bllokon rrugët, apo të ankohet se ia kanë vjedhur stolitë e shpirtit, por, të shtyn të kuptosh midis rreshtave, që një zonje i takon t`i thotë me takt. Ndjenjat e mëdha s`janë për ata, që, nuk rrezikojnë, që i përtojnë aventurës alla Magelan. Është fjala për eksploruesin dhe jo për aventurierin, për atë që do të dije se ç`ndodh në anën tjetër të shpirtit.
A duhet ta besojmë autoren kur shkruan se: “Thua se na kanë lindur perënditë,/kur ato ndjejnë vetmi.”? E thotë shumës nga që i referohet perëndive antike greke, se zoti është vetëm një. Zoti duke qenë i vetëm është dhe i vetmuar. Në letërsinë antike është i njohur flirti i qiellorëve me toksorët. Për të larguar vetminë, Zeusi, pasi vinte në gjumë të shoqen, Herën, zbriste në tokë, shpesh në formën e kalit dhe bënte dashuri, bie fjala me Helenën, si më e hedhura ndër shoqet, së cilës i dukej si Paridi dhe, duke larguar vetminë hyjnizonte botën njerëzore. Nëse zotat ia dalin ta largojnë vetminë, heroina e poezisë ngre zërin në kupë të qiellit, që ta dëgjojnë dhe zotat lart: “Lërmë dhe një çikë të uluras,/Përpara se të mbytem në vetmi.” Pra, në “vrimën e zezë” të vetmisë. Kur një vajzë e qeshur ulëret, të ka treguar dhe anën tjetër të shpirtit. Jo me ndihmën e perëndisë, por të poezisë së saj, që dallohet për sinqeritet dhe një figuracion, që i jep fuqi ndikuese fjalës. Merreni dhe si një rrëfim para vajzës dhe mbesave.
Por, dhe brenga e heroinës së poezisë nuk ndryshon shumë nga ajo e hyjve: “Ku të të mbaj, o jetë,/Këtu ka veç shkretëtirë?!”, ngaqë çdo gjë që të mbjellësh të shkon dëm. Ke frikë të ushqesh dikë me dashuri se të kthehet në vuajtje. Në brigjet Joniane nuk gjen djerina e jo më shkretëtira, po ku duhet ta kërkojmë shkretimin? “Mërgo larg brigjeve të vështrimeve,/Aty ku mbyten stuhitë.” Nëse mërgon për t`i shpëtuar vështrimeve të botës, poeti popullor gjen shpetim në “mesin e pyllit ku bota s`i sheh”, ndërsa heroina e poezisë kërkon t`i largohet rrezikut në kërkim të një realiteti ku s`ndodh asgjë. Është më mirë, kur ikën vetë se sa kur të përzënë. Dhe vjen një pyetje, që përgjigjen s`u takon ta japin prindërit. “Ku janë pranverat/Që më premtove, baba?” Në anën tjetër të pranverës është dimri. “Në qerpikë pishash qan dimri”. I drejtohet babait dhe jo nënës, se ai e kishte njollën në biografi, atë “copë nate” që ushqente demonët e regjimit, por që taksën e pagoi vajza e qeshur. “Nata gëlltit mendimet e fundit për ty,/Dhe pështyn yje.” Vargje të ndeshur rrallë këto, krejt në kontrast me demonët që ushqehen me copa nate, pasi një natë erotike mund ta kthejë zjarrllëkun e çastit, kur ngjizet jeta, në yje. Po demonit, keqbërësit, a i duhet vënë emër?
U ngula gozhdë në murin e zemërimit,
Duke ushqyer mërinë e verbër
Me gjakun e lëndimeve të mia.
Ndërsa shqyeja më thellë plagët
Për t`i gjetur një emër “Hasmit” të jetës time.
Sa e sa vriten pa e ditur se kush i vret, është një nga thëniet e shkrimtares ruso-amerikane Ayn Rand, që unë e përsëris shpesh, përherë deri në mërzi, pasi, në të gjitha rastet i shërben kontekstit ku e përdor. Ndoshta ngaqë dhe unë s`po e gjej dot “hasmin” e jetës sime? Arsyeja e mosgjetjes së “hasmit” e bën autoren të shpërthejë në indinjatë:
Dikur më trëmbi fluturimi,
Tani e di-nga burgu, shpirti im s`doli kurrë.
Se duart që godisnin
Gjer në poshtërim, qenë të vërteta.
Nuk është e lehtë të përballesh me një realitet, që të ka ndëshkuar me privime, duke t`i mbyllur shtigjet e së nesërmes. Dhe një nga ndëshkimet që ajo mori nga koha e burgjeve, ishte trëmbja për të fluturuar, për të ndjekur ëndrrat e moshës. Pak njerëz ngjiten në këtë botë pa nevojën e një tjetri, pa një dorë të zgjatur. “Ne që u rritëm me qiellin në sy/…lakmuam gjithmonë fluturimin.” Por, në anë tjetër të shpirtit nëse shfaqet interesi, nëse ia beh më parë i rëndomti dhe jo dashamirësi, dëshira për fluturim mund të çojë gabimisht në anën e padëshiruar, atë të gjunjëzimit para fatit. Në këtë mëdyshje na duhet pohimi i saj. Dhe ajo shkruan vargjet: “Unë krahët i kisha/Ti më kujtove/Sa i bukur/Është fluturimi.”
Shihni se ç`intensitet emocional krijojnë këto vargje drithërues, dalë nga një zemër e plagosur, por që nuk i dorëzohet dëshpërimit: “Shira pendese nga qiejt e mallit mos prit./Tempullin ku fjeta me ty, braktise!” Përfytyroni një tempull, që braktiset nga ata që ishin bashkë në të, duke marrë ndoshta dhe bekimin e zotave dhe, nga qiejt e mallit s`bien shira pendese! Se tempullin s`e përlyen pafajsia e dëshirave, veçse vesi i delirëve: “Ku të gjitha ngjyrat hazdisen,/Diku ende sëmbon/Zhgënjimi i parë.” Zhgënjimi i parë ngjan me ilaçet që kanë efekte prapavepruese. “Sytë e tu që kërkonin me ngulm/Një gënjeshtër të fortë.” Por, nëse: “Qielli i mëngjesit sytë e tua merr hua”, paralajmërohet një stinë tjetër ndjenjash, natyrisht pozitive. Ja pse duhet parë dhe ana tjetër e shpirtit. “Ka më shumë se një rrugë/Për të arritur tek vetja.”-shkruan ajo dhe, nëse ti i ndjek këto rrugë që të shpjen në anën tjetër të shpirtit, arrin të skicosh karakterin poetik të autores. Dhe në fund të udhëtimit: “S`mbeti më gjë për të bërë,/I bukur qe veç ëndërrimi”, i cili plotësohet duke kaluar në anën tjetër, ku shtrihet jeta e autores.
Kundrejt mësuesit, që i mori bllokun dhe mund t`i hapte telashe dhe u gjend një i dytë ta shpëtonte, duke u alternuar keqbërësi dhe dashamirësi në jetët tona, rasti e solli, që libri me poezi i Tatiana Konomit të bënte rrugë deri sa të vinte tek unë me një autograf ku shkruhej: “Për Bardhin”. Nuk e përmenda më kot historinë e dëgjuar për Bllokun e intimiteteve, sigurisht edhe me poezi, që shkollarja s`deshte t`ia lexonte kush, tani ajo boton një libër, duke dashur që ta lexojnë të gjithë. Një libër, ku dhe në ato vargje që citova, ma do mendje se gjendet e gjithë jeta e saj. Dhe jo vetëm e saja. Duke shkruar për librin e Tatiana Konomit, nuk dua të marr pozitën e një bamirësi, përderisa nuk jam ai që i mësova artin e fluturimit, në kohën kur të shkulnin krahët, apo t`i këpusnin ato. Qyteti i ka një borxh poeteshës që prej vitesh të tëra i mbeti harrimit, e kam fjalën për rrugët e mbyllura të shkollës së lartë, përderisa ajo shkëlqente në shkollë dhe këtë borxh mora përsipër ta shlyej unë në emër të Pegasit.
