Mes shumë botimeve dhe lëvrimit të disa gjinive letrare, Stefan Çapaliku (1965) rigjen “fillin e tretun” të poezisë. Fillon pikërisht me të, në vitin 1993, me vëllimin “Asgjë më shumë se kaq s’ka ndodhë”, për të vijue me “Kohë e ndalur” (1994) dhe “Fjalë për fjalë-Word for Word” (2000).[1]
Së fundmi, rrëfen të jetë gjendë i rrethuem nga përmbajtje të reja e të ketë asistue pamundësinë e mosshkruemjes së një vëllimi të ri poetik.
A mund të jetë njeriu i këtyne vargjeve ndër ma të brengosunit e mesit tonë?
Stefan Çapaliku ka kohë që s’pushon. Ndjek karrierën plot energji. Boton pa ndalje. E fundit herë, për momentin: “Camera obscura”. Në promovim ai i “detyron” spektatorët të sillen kryeposhtë për të pa nga kamera e tij. Ndërsa vazhdon jehona e vëllimit poetik, nuk i dihet se në ç’pikë ndodhet botimi tjetër. Frena – gaz, ç’ndryshim kanë! Çapaliku e kërkon lavdinë dhe këtë e zgaqë. Gjithashtu ia persërit vetes me pauza të konsiderueshme ndërmjet: “Gjithçka është e lejueshme!” “Por gjithçka nuk ka hije!” “Gjithçka është e lejueshme!” “Por gjithçka nuk ndërton!”[2]. Megjithatë katërsh bahet se e len të veten pa e çue në vend. Ai e ka nda mendjen për t’ia trazue plogështinë oborrit. Mund të jemi krejt jashtë loje, të mos e kuptojmë fare, t’i heqim edhe vërejtje. Me në mend fushatat e tij vetëpromovuese veri-jug & mbrenda-jashtë, kur e takojmë dhe e përballim me këtë, s’vonojmë të lëkundemi. Ndrysh nesh, ai ka nji vetëdije tjetër në lidhje me ambicien, çastin, ngenë, kolonën vertebrore etj. Ai e din se mundësia nuk mbetet mundësi. Deri spijuni i lagjes s’e ka ma shëndetin e dikurshëm.
spijuni i lagjes sime
ishte nji burrë i shkurtë
i shëndoshë
vuente pak nga kolisteroli
dhe pak nga glicemia
spijuni im i lagjes ishte
i ushqyem keq
ai kurrë nuk pati mundësi me ba
gjimnastikë
me hy në nji palestër
spijunit të lagjes sime iu desh
ma kalue netët jashtë
me përgju në të ftohtë
spijuni i lagjes sime vuen
edhe nga reumatizma
ai s’mund ta veshë lehtësisht xhaketën
dhe as ta vendosë pistoletën
aty ku nuk shihet[3]
Duket se autori ka mësue t’i numërojë ditët për të fitue nji urti gjithnji e ma në zhdukje. Ka gjasë që njeriu i 69 poezive (mes tyne 1 poemë), megjithëse ndër ma të përmbushunit, të jetë ai që dhemb. Tjetërkush, i të njëjtit qytet, ka qenë “trishtimi i botës”[4].
I mbushun me dhimbje
ndjej nji dhimbje
pa përmbajtje
si të ishte nji simfoni
dhe ndjehem idiot
i lanë vetëm në fushë
i lagun nga të gjitha shinat e botës[5]
(K)apaliku asht nji brengë, nji sheshpërplasje, nji “Death Race” (2008), nji sirenë alarmi nate që s’di ku fiket, nji platformë idesh pa fund mes ditësh me numërim, mes shqiptarësh pa durim kur duhet pritje, tek hahen me vete rrasë kthinës së aeroportit, për t’u thirrë disi me emën, për të fundit herë.[6]
aeroporti asht i mbushun
me njerëz që vrapojnë që ecin që rrinë
unë hy te ata që vrapojnë
se vi prej shqipnie
e si t’mos jem me ngut
shkoj në Palermo
gate a83 në fiumicino
do doja shumë
që të isha të paktën te ato që ecin
As që ia lejon vetes të mendojë se mund të jetë mes atyne që rrinë, ndjekin nji flash mob tek shpaloset papritmas, rivizitohen nga dy fjalë me të cilat janë përcjellë te pragu e treten paksa, por pa rrezikue. Sikur ai të habitej aq sa t’i ikte fluturuesi, ok; por ai edhe do të rendë, edhe s’do të kapë gja. Sepse se ç’ka nji lloj fati historik shqiptar që e gjurmon. Një sistem që e njeh menjëherë. Ai asht vonë, për rrjedhojë vrap; ai turret, për rrjedhojë se ndien shallin që i bjen (plus shurra që jo vetëm i vjen, por i duhet edhe ta mbajë).
një altoparlant
më thërret emnin
signor kapaliku
mister kapaliku
vrapoj sa mundem
gate a83 asht fundi i botës
Autori asht vetë nji shumëfluturimsh, me ma shumë ikje se paraqitje, nji fund bote ku me të vërtetë bota, jonë, merr fund.
pa orë
se unë jam nji stacion
ku kalojnë pa fund
ide
andrrime
brenga
prapë ide
ndonji koncept
apo projekt
ndoshta
unë jam nji stacion pa orë muri
pa kohë të matshme
pa tabelë oraresh
prandaj në kokën time
idetë përplasen me dëshirat
brengat me pamundësitë
unë jam nji sirenë alarmi
që gjithë kohën ulëret
jam nji gjysëm dritë e gjysëm terr
që rrotullohet e rrotullohet
e s’di me u ndalë[7]
nothing to declare
nuk e di a duhet të ndaloj
për të deklarue
se kam vetëm dhimbje
kujtime
se jam i mbushun
me boshllëk
se jam përplot me marrzi
se ndjehem duke plasë dëshirash
apo të kaloj ngarku me to
pa i thanë askujt asgja
nëpër shtegun e vetëm
që më kanë hapë[8]
Ai pëlcet e përplaset me nji vend të qetë me ngjarje mungesën e saj[9]. Nga se? Nga nji padije e gjanë; prandej s’i mbetet veç me u riinstalue në kapsulën e nji trupi të ri[10]. Mbase pa e kuptue as vetë, ai nuk po kërkon aq me shkrue libër-libër-libër, sa me u ba vetë nji – liber. Dhe libri vargshëlbues mund të jetë ky trup i ri.
du nji trup në të cilin të fshihem
ku të mos munden me më gjetë
nji trup që të mos munden me më prekë
një trup që ta kenë frikë
Poezia e tij vjen me nji PA të madhe. Nji tematikë e larmishme, grupue nën 10 tituj, që përshkohet nga nji fill mungese. Pa, si parafjalë dhe element fjalëformues, e shpeshpërdorun sa e nënkuptueme, asht përbamëse e vazhdueshme e landës së parë, viktima e shkrepjes së rradhës, e kundërta e andrrës[11]. Pa, sepse mbizotnon paplotësia, përkryhet papërsosunia. Mungojnë: gjendje dhe realitete, njerëz e fjalë bazë të dashnisë, kohë e vëmendje, orientime e data, shkarkime e lehtësime, diç hyjnore e njerëzore, shpresë dhe fat, krena e kthime, përshëndetje e fishkëllima, kujtesa e kallëzime. Kështu ti je mes të mbetunve, kategoria: të pamundunit. Dhe vendi asht shumë i qetë, aq horizontal, me ca puls tek-tuk, me ngrohje, mësue me mungesën e vet.
Çapaliku asht i pranishëm kur merren mungesat, por dita e tij asht përplot mekje e mbytje, myk e ndryshk[12]. Dita e tij e re asht shumë e vorfën, i vjen fundi menjiherë. Tue mos tregue asgja prej saj, ia ke përmendë tana randësinat[13]. Dhe vjen fill e nesërmja, gjithmonë e hane[14] ose dita ma e vështirë e shekullit për shkodranët. Po, dita e tij mundet me nisë ma trime jashta shpijet, ndër dhoma hoteli, ku tavani të thithë drejt nji vetëvrasje ideale[15]. Dita ka shans të lexohet sa ç’mund të lexohen prej nesh sytë e të smundit. I mbushun në dhimbje, ai edhe këtë e ka pa përmbajtje. Në vendin e tij edhe mungesës i përtohet të mungojë. Nji prehje së cilës askush nuk i vdes[16]. Të vjen që edhe sezonën turistike ta lexosh zezonë (nuk e di nëse kjo ndodhë dhe me ju, të dashtun lexues)[17].
Kjo mbetet cilësia e të sotmes së tij. Por shikoni në daçi të djeshmen; edhe ajo pa formë[18]. Po kështu e nesërmja; nuk i qitet as qenve[19]. Të vetmet të qeshuna të saj janë ato o prej hallit, o prej pijes. Sikurse nuk ka mort pa gaz, nuk ka as shkodranë. Bashkëqytetarët e tij s’e kanë ndalë gazin në ditë ma të këqija se kjo, teksa në dopion nr. 4, shiu fillon e bjen me emna[20]. Mes mungesash të shumta nuk ka si mungon sarkazma. Notat maxhore numërohen me gishta në këtë album fotopoetik, tek tenton me “vra” (fotografue) dikë e del selfie. Dhe për kulm dikush i propozon edhe me dashtë kë me dashtë:
ai do që unë ta lëpij yllin e kuq
në vend të organit seksual femnor[21]
Autori e mban lexuesin afër në këtë rrugëtim të mbrendshëm, përjetim origjinal, njohje të vetvetes. Tashma i ka dalë doret e i asht ba deri autor. Autori fillestar vjen aq personal, ia ndien frymarrjen, me lirizëm të përkorë. Rrallë abstragon në përhumbje të largëta, ku të mbetesh pa sinjalistikë. Vargjet janë të rrjedhshme, pa sforcime dhe kjo asht nji e njoftun e arritun me kohë në prozën e autorit. Ka zgjedhë t’i shtypë shkronjat të gjitha të vogla dhe pa asnji pikësim në to, por shpejt mësohesh dhe nuk të përshtyp gjatë. Çuditesh se si aq lehtë u kaloka nga një sistem sistematik betoni tek nji pa rend, ku të gjithë janë të barabartë, por jo në fakt. Dirigjimi i nëntëshëm ban që ritmet të përkojnë e kjo lot rol. Kjo mund të jetë meritë ose vetëm e autorit, ose e të gjithëve shqiptarë për t’i dalë zot kaosit me “na e len ne at punë”.
Nuk përdoren fjalë të rralla, fjali të gjata me tepër nënrënditje e as togfjalësha e struktura të ndërlikueme për të gjuejt nalt e me shasme. Shkrimi nuk vjen me zor, çfarë tregon se ky stil të shprehuni nuk asht larg mënyrës së komunikimit natyral të autorit me letër dhe njerëz në përditësi. Fshahet randë, me delikatesë. Nganjiherë mund të nxjerrësh nji wow! Vini re p.sh. ç’efekt krijojnë përshkrime pa peshë e pa të ardhme, por që i shohim për herë të parë në letër, si në fillim të botës (ajo qe “me këmbë të zbulueme poshtë një fustani blu…”; djali “nxori krahët e vet jashtë dhe mbylli dritaret”). Provo vetë ta lexosh në kontekst[22]. Për mjaft arsye këto krijime mund të shijohen me andje nga nji spektër i gjanë lexuesish, nga elitari deri diku tek profani.
Autori mbetet natyral, e ka afër koshin për artificet, me inteligjencë shmang reklamimin e vetvetes bezdisëse për të ngritë fjalën. Pikë e fortë janë asociacionet, loja e ardhjes bashkë në mendje dhe imagjinatë e ideve të caktuara në nji superçast të vargut.
Autori nuk ia lejon vetes të përfitojë lehtë nga ndonji epërsi a fortësi e gegnishtes. Nuk apostrofon për të ngranë zanore mbas interesit aty për aty, duke demonstrue ksisoj kontroll të forcës, ndërsa reflekset e motit mbeten (“derisa t’mund e shpluhnosim”).[23] Ka komoditetin e ramjes në fashë në nji koine gjuhësore që jep e merr ma së miri, por s’ka kohë me teorizue për këtë, sa ma fort me e përdorë si në “Camera obscura”.
Nji mision me kohë i autorit asht ai i të qenit dëshmitar i epokës, me mujtë me plotësue vakumet e trashëgueme nga brezat, tue konsolidue nji traditë për të ardhmen. Pra, në emër të memuarit “shkrueje atë që nuk duhet të harrohet”.[24] Qoftë edhe si ndjesi, përveçse fakt. Mund të na befasojë ende Platoni tek pohon se “poezia asht ma afër të vërtetës njerëzore sesa historia”. Prandej:
du ta dëshmoj jetën time
si dhe kur ndodhë[25]
Përndryshe “franz jozefi” im zhduket për nji natë të nji dite pa datë[26]. Dhe askujt si bjen ndërmend. Sepse pikërisht po fokusonim të shtrenjtën tonë frymarrje teksa “ditët e pushimit kishin diçka prej ushtrie”[27]. Gjithçka, gjithçka tjetër kishte ma randësi.
nuk e di pse imagjinoj që
ishulli im vdiq ditën kur
njerëzit nëpër botë qenë të habitur
se marinsat amerikanë
patën vra osama bin laden
se kish shpërthy pranvera arabe
se estonia zyrtarisht adoptoi
monedhën euro
se mori fund referendumi
për pavarësinë e sudanit
se india fitoi kupën e botës në kriket
se festivalin e europian e fituen
kangtarët nga azerbajxhani
se dha dorëheqjen
presidenti hosni mubarak
se tomas tranströmerit iu dha çmimi nobel
Ku ishe ti kur vdiq “franz jozefi” yt? Ky “franz jozef” asht dhe qyteti yt, dhimbja e tij, dinjiteti në mos për jetë, të paktën për nji “vdekje të përsosun”.[28]
Ky “franz jozef” asht edhe vetë thithja e jetës tande, tragjikja finale. Një libër – trup i ri – ku përmbrenda asht shkrue emni – u dashka për të gjithë, në këtë vend, në këtë ditë.
Shpresojmë “negativi” i këtij botimi të sillet mbarë. Sepse kjo asht gjendja. Ju flet Shkodra:
lumturia nuk ndjehet mirë
durimi po nxitohet
besniku tradhëtoi
kujtimin e çmendi harresa
gëzimi po rri trishtueshëm
fitimtari humbi pjesën e parë
shpresa vdiq e para
mos kujto se të harrova
pikë
çelikut i vrasin këpucët
soses i erdhën ato
pikë[29]
27.12.2024
[1] Të gjitha poshtëshënimet i referohen daljes së parë nga shtypi të këtij vëllimi (Enti Botues “Gjergj Fishta”, 2024), përveçse ku tregohet ndryshe.
[2] Përk. Filipaj, S. Bibla (1 Korintasve 10:23). Tiranë, 2011.
[3] Camera obscura V (f. 127).
[4] Rreshpja, F. Në vetmi (poezi të zgjedhura), f. 120. Tiranë, Arbëria, 2004.
[5] F. 81.
[6] Finibus terrae (f. 119). Shprehja latine fjalë për fjalë do të thotë “në kufijtë e tokës”. Termi tregonte zonat ma të largëta periferike të Perandorisë Romake, që shtriheshin deri në kufijtë e njohur gjeografikë të asaj kohe.
[7] F. 10
[8] F. 42.
[9] Indulgjencat e reja (f. 48).
[10] Nji trup (f. 7). Kjo poezi nuk ndodhet rastësisht e para.
[11] Andrroj (f. 9).
[12] Kjo ditë (f. 88).
[13] Dhe Zoti fali një ditë të re (f. 54).
[14] Duke pritë të hanën (f. 56).
[15] Dhomat e hoteleve (f. 15).
[16] Rapsodia hungareze (f. 60).
[17] Atdheu gatitet për sezonën turistike (f. 34).
[18] E djeshmja ime (f. 90).
[19] Dita ime (f. 87).
[20] Te klubi përballë (f. 30).
[21] Dikush do me ma kthy kryet mbrapsht (f. 115).
[22] Kujtim fëminije (f. 108)
[23] Në bodrum (f. 106).
[24] Allende, Isabel; Zinsser, K. William. Paths of Resistance: The Art and Craft of the Political Novel, Houghton Mifflin Harcourt, 1989.
[25] Pa orë (f. 10).
[26] Requiem për Franz Jozefin (f. 36). Në nder të Franc Jozefit I të Austro-Hungarisë, hartografë austriakë i vunë emrin e tij një ishulli të vogël në grykë të Bunës (1870). Ishulli nuk eksizton nga viti 2011.
[27] Babiloni heshti (f. 26).
[28] Camera obscura I (f. 121).
[29] Shishe në det (f. 39).
