Për të njëzetenjëtin vit radhazi, u mbajt në Ulqin Panairi i Librit, organizuar nga Instituti i Librit dhe Promocionit me mbështetjen e Organizatës Turistike të Ulqinit. Dhjetra botues nga të gjitha trevat shqipfolëse të Ballkanit, u bënë bashkë, jo veç njëri me tjetrin por edhe me lexues, shkrimtarë, përkthyes duke u njësuar natyrshëm nën hijen e kalasë. Diku aty ku thuhet se qe burgosur Servantesi, shihje edhe ndonjë Rosinant të lidhur, i frikësuar nga turistët që në radhë prisnin t’i shoqëronte për një resme.
Pranë Plazhit të Vogël, masivi i rërës buzë më buzë me detin ku çadrat e kashtës që jepen me qira krijojnë mozaikun e bukur me çrregullsinë e çadrave të sjella nga pushesit mbështetur në supet e tyre, aty pra, në të dy anët, stenda të bardha, si dallgë, plot me erë kripe, të reshtuara ballëpërballë njëra me tjetrën, presin të ikë dielli për t’u vizituar nga të interesuarit. Bota letrare dhe studimore shqipe merr një dritësim tjetër, ndryshe nga ai i zakonshmi që i jep vapa e çmendur e Tiranës apo Prishtinës.
***
E kujtoj i çoroditur, si hije a vagulli, herën e parë kur mora pjesë në Panairin e Ulqinit. Nuk kam qenë më shumë se pesë vjeç, pasi lexoja me zor dhe shkronjat cirilike – vizatime alla Miro më janë dukur gjithmonë – i dalloja me vështirësi nga ato latinet. Njëra nga stendat, në dy cepat e saj, kishte të kapur tullumbacë me helium. Zonja aty, pasi u prezantua me time ëmë si botuese, ma dha njërin prej tyre. E mbajta me vete në plazh, lidhur për çadër, në restorant lidhur për karrige, rrugës në makinë lidhur te kyçi i dorës deri sa në darkë, poshtë pallatit në Shkodër, u shkëput e fluturoi tej.
Besoj, duhet të kem qarë.
“Po shkon te shkronjat,” më tha gjyshja.
“Pse?” e pyeta me sytë e mbufatur nga lotët e nxehtë.
“A e din se shkronjat janë konstelacione, yje të bamë bashkë? Meqë e ke marrë te nji Panair Librit, edhe tullumbaci don me shku te vendi ku përket.”
E kisha harruar, deri në këtë Panair kur e pashë sërish atë zonjën botuese, tanimë mike e bashkëpunëtore, ndërkohë që i buzëqeshja në shenjë përshëndetjeje.
***
Dita e dytë e Panairit, e shtuna, është përherë dita më e ngarkuar e tij. Edhe sivjet, në mëngjes, u bë një takim me shkrimtarin gjirokastrit Odise Kote. Në një librari tepër të veçantë, e mbushur vetëm me libra shqip, mu në zemër të Ulqinit, ku mikpritja të linte mbresa tepër këndellëse, njëlloj si edhe biseda e përzemërt, tepër e këndshme me Koten për gjithë krijimtarinë e tij, duke u ndalur më tepër në romanet “Funerali i hijes” dhe “Betimi i thyer”.
Menjëherë më pas, po aty, shtëpitë botuese “Pegi” dhe “Toena” promovuan kolanat e tyre mbështetur nga programi Creative Europe lidhur me mënyra të ndryshme sesi kultura jonë mund t’i qaset tematikave evropiane si skandale apo mirëkuptimit të cilat me valenca lidhen me letërsinë, pikërisht nëpërmjet kësaj të fundit.
Kur erdhi darka, pas promovimit të librit “Arbëreshët, midis realitetit dhe mitit” të Fatmir Toçit, juria e përbërë nga kryetarja Arta Marku Qëndro, drejtori i Muzeut Historik Kombëtar Dorian Koçi si dhe pedagogu i universitetit të Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Ismet Kallaba shpalli çmimet që, këtë vit vinin me një risi. Përveç atyre të treve që ndaheshin zakonisht, sivjet u shtua për herë të parë edhe “Olcinium”, vlerësim për veprën më të mirë studimore apo esesitike, pra non – fiction.
Kryetarja Arta Marku, pasi foli rreth përzgjedhjes së laureatëve, ftoi personalitete të ndryshme për t’ua dhënë secilit syresh çmimin. Fillimisht, drejtoresha e Qendrës Kombëtare të Librit dhe të Leximit, znj. Alda Bardhyli dha për Xhahid Bushatin “Dega e Ullirit” për përmbledhjen me vjersha “Trumcak bredharak”. Fituesi i vjetshëm i “Servantes”-it, Bujar Hudhri e ndau të sivjetmin për fituesin Erion Gjatollin, për përkthimin nga italishtja të romanit “Ethet” nga Jonathan Bazzi. Ndërsa Neritan Ceka i dha “Olcinium”-in Fatmir Toçit për librin e promovuar më herët.
Çmimi “Liburnia” që përherë është konsideruar kryesori i Panairit, ai i cili ndahet për prozatorin më të mirë, sivjet iu dha shkrimtarit Ridvan Dibra. Libri fitues, “Gruaja që deshe”, për hir të rastësisë, një rastësi aq e veçantë, aq e bukur, aq e këndshme, një pjesë e ngjarjeve të atij romani ndodhin pikërisht në atë tarracë ku edhe u vlerësua me çmim:
Ndodh në verë, gjatë pushimeve, në një hotel buzë detit. Je ulur me Gruan në tarracën e madhe të hotelit dhe prej aty, duke gjerbur kafetë e mëngjesit, shijoni të dy peizazhin e mrekullueshëm, që shtrihet para jush. Gruaja është veshur lehtë e me shije dhe duket më tërheqëse se kurrë.
Mëngjesi është i pastër qelibar – asnjë fjollë reje në qiell – dhe premton një ditë magjike.
Pas pak, në tavolinën ngjitur me tuajën, vjen e ulet dikush. Nuk e kishit vënë re më parë. Herët e tjera. Ose nuk kishte qenë. Me siguri. Një burrë në moshën tënde, ndoshta më i ri. Sakaq, në fraksion të sekondës, ti kap shkreptimën e vetëtimtë mes shikimit të Gruas dhe të burrit aty pranë. Tronditesh. Çoroditesh në çast. Sepse e njeh mirë këtë shkreptimë. E ke provuar, dikur, me la femme fatale. I di pasojat e një fataliteti të tillë. Më pas, qetësohesh disi dhe nis e ndjek me vëmendje lojën e shikimeve mes Gruas e burrit aty pranë. Burri është i bukur. Më i ri se ti. Edhe më i gjatë. Konstatime të tilla sikur ta rikthejnë tronditjen. Tronditjen e çoroditjen. Por vendos ta mbledhësh veten dhe të mos bësh figurë të keqe. Sidomos para Gruas. Që duket se e ka harruar plotësisht praninë tënde aty. Dhe s’rreket të fshihet ndopak, të bëhet më diskrete. Sepse shikimet e saja drejt burrit të panjohur janë krejt të hapura dhe lehtësisht të lexueshme. Tamam porsi shikimet e pafajshme të fëmijës drejt një lodre, të cilën e ka dëshiruar prej kohësh. Kështu për disa minuta. Derisa vjen një çast, kur ti s’je më në gjendje ta përmbash veten. Ngrihesh në këmbë, zë Gruan për krahu dhe thua me ton të lartë:
“Ikim! Kjo s’ka kuptim…”
Por ja që atë ditë nuk ikëm, sepse e gjitha kishte shumë kuptim, deri kur nata u mbyll, me foton tradicionale të të gjithë fituesve bashkë. E mandej, unë si ish student i tij bashkë me profesor Ridvanin, zonjën e tij dhe botuesin tonë e disa të njohur e miq të tjerë, qëndruam deri vonë, duke kujtuar, menduar, reflektuar. “E kujtoni kur, në vit të parë të universitetit më përqeshët para klase për një status në facebook ku thoja se së shpejti do të botohej një novelë e imja?” e pyeta, pak më tepër nga vera sesa kureshtja. Qeshi, qeshëm dhe sërish, uruam fituesit, deri kur fituesit u mërzitën e, bashkë me mërzinë e tyre erdhi edhe domosdoshmëria për t’i dhënë fund asaj nate.
